Roman
ve öykü yazarı (D. 10 Haziran 1915, İstanbul – Ö. 15 Haziran 2013, İstanbul).
Soyadı Yönsel olup, bir yargıcın kızıdır. Samsun Ortaokulu ile İstanbul Saint
Pulcherie Fransız Lisesi’ni bitirdi. Çocukluğunun büyük bölümünü Anadolu’da
geçirdi. Bir süre İstanbul’da Elektrik Şirketi ve Neşriyat Bürosunda
çalıştıktan (1940-44) sonra İsviçre’ye gitti (1944). Bern Basın Ataşeliği’nde
sekreterlik yaptı. Türkiye’ye döndükten sonra Basın İlan Kurumu ile “Yeni
İstanbul” gazetesinde çalıştı. İsviçre, Fransa ve İtalya’yı gezip gördü.
Atıf Yönsel ile evlendi.
Yazmaya
küçük yaşlarda başlayan yazarın “Ak
Kız” başlığını taşıyan ilk öyküsü “Yedigün” dergisinde çıkmıştı (1935). İlk öykülerinin konularını, bir
yargıcın kızı olarak çeşitli yerlerini dolaştığı Anadolu’nun gerçekleri
oluşturmaktaydı. Daha sonraki yıllarda öykü, roman ve röportajları “Son
Posta”, “Cumhuriyet”, “Tan”
ve “Milliyet” gazetelerinde
yayımlandı. 1950’lere kadar yayımladığı aşk ve macera romanlarıyla popüler bir
yazar kimliği kazandı. Başlangıçta “Sönen Alev” ve “Yaz Yağmuru” gibi piyasaya yönelik ilgi
çekici aşk ve macera romanları yazan Peride Celal, “Üç Kadının Romanı” (1954) ile bu kitabını izleyen
eserlerinde sanat endişesini gözetmeye başladı. Düzgün Türkçesi, ayrıntılara
önem veren dikkati, kişilerinin ve olayların çokluğuyla dikkate değer eserler
verdi. “Kurtlar” romanı, bir yazar olan kahramanının, hem toplumla hem
kendisiyle hesaplaşmasının ve gerçeği ararken yalana ve yıkıma rastlamanın
öyküsünü anlatır. Özyaşamöyküsel özellikler taşıyan bu romanda, yazar, yaşanan
siyasal ve bireysel yıkımları geçmiş ve şimdiki zamanı birlikte işleyerek
verdi. Genellikle kentsoylu çevrelerini eleştirel bir tutumla anlattı. Gözlemci
bir yazar olarak, öykülerinde günlük yaşamı, duru, yalın bir dille anlattı. Anlatımı
incelikli ve dikkatlidir.
Peride
Celal, 15 Haziran 2013 günü İstanbul’da hayatını kaybetti. Cenazesi aile
arasında yapılan sade bir törenle Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi.
Peride Celal, “Üç Yirmidört Saat” (1977) romanıyla Sedat Simavi Vakfı 1977 Edebiyat Ödülü’nü
şair Fazıl Hüsnü Dağlarca ile paylaştı. “Kurtlar” romanı ile 1991 Orhan
Kemal Roman Armağanı’nı kazandı. 1996 yılında 15. İstanbul Kitap Fuarı’nın
“Onur Yazarı” seçildi. “Kızıl Vazo”
adlı romanı Atıf Yılmaz tarafından (1961’de Vedat Türkali’nin,
1969’da Ayşe Şasa’nın senaryosuyla), “Yıldıztepe” romanı Memduh Ün tarafından 1965’te, “Ada” öyküsü Süreyya Duru tarafından
1988’de filme çekildi... Peride Celal PEN Yazarlar Derneği, Türkiye Yazarlar
Sendikası üyesi ve Edebiyatçılar Derneği Onur Üyesi’dir.
“Görüldüğü
gibi Anımsama ve Yazma/Üretme/Yaratma süreçleri iç içe geçmiştir burada.
Kurtlar adı hiç kuşkusuz simgeseldir. Çağrışımı da çok dolaysızdır aslında:
İnsan insanın kurdudur. Ama roman ilerledikçe insanın asıl kurdunun kendisi
olduğu anlaşılmaktadır. Kurtlar 12 Eylül darbesiyle noktalanacak siyasal
gelişmelere göndermeler yaparken, Peride Celal’in burjuva çevrelere ilişkin
eleştirilerinin sertliği de göze çarpmaktadır.” (Kurtlar hakkında, Ahmet Oktay)
“Peride
Celal, çok yakından tanıdığı burjuva çevresinin iç yüzünü sergiliyor
yapıtlarında. Bir öykü kişisinin yargısına kulak verelim. Şöyle diyor o kişi;
‘Siz bir bakıma aynı şeyleri yazıyorsunuz. Ama her zaman ayrı bakış açısından.
Derinlere, durmadan derinlere inerek insan dramından ve çoğunda, kadın-erkek
bütün ilişkilerinde kendi dramınızı yaşıyorsunuz’. Evet, Peride Celal, her
yapıtı da kendi dramını yaşıyor. (...) Peride Celal, insanların yüreğinden kendi
yüreğine yansıyan her şeyin tanığıdır diyeceğim. Burjuva toplumunun
iğrençliğini irdeleyerek, güzel bir dünya özlemine gönül bağlamış bir yazardır
Peride Celal.” (Vedat Günyol)
“Münif
Fehim imzalı güzel, nostaljik kapaklarıyla Sönen Alev, Yaz Yağmuru gibisinden
duygulu eserlerinde, Peride Hanım, okur yetiştiren, edebiyatı sevdirici popüler
bir yazar kimliğindedir. Ama Peride Celal, yazına adamıştır yaşamını, sessizce
çalışmakta, Türkiye’nin değişen toplumsal/siyasal ve kültürel koşullarını
gözlemekte, değerlendirmektedir. İddiasız görünmektedir. Bu tavrını son
yapıtlarına kadar sürdürmektedir. Örneğin 1985’te şöyle demektedir: “Aslında
ben ne yazar, ne edebiyatçı, ne de şu ya da bu akıma bağıntısı olan biriyim.
Önemli yapıtlar yaptığımı, edebiyat tarihine geçeceğimi düşünmedim hiç ve
sanmıyorum da. (...) okuyucuların,
yarattığım hayallerde biraz olsun kendilerini bulabilecekleri, benimle aynı
rüyaları paylaşabilecekleri umuduna kapıldığımda mutlu oluyorum.
“Bu
alçakgönüllü yazar, belirttiğim gibi zamanın ruhunu yakalamaya başladığını
sezmektedir artık ve santimantal biçemine (üslubuna) gözle görülür bir
eleştîrellik sinmektedir. Peride Celal ‘Dar Yol’la asıl kimliğine kavuşur.
Artık konularına gerçekçi açıdan yaklaşmakta, popüler edebiyatçılık
deneyimlerinden ustaca yararlanabilmektedir. Güz Şarkısı, bir başyapıt saydığım
Üç Kadının Romanı ve nihayet, olağanüstü Türkçesi, unutulmaz ‘Çukur’
hikâyesiyle Pay Kavgası, bize gerçekten has bir yazar portresi sunmaktadır.” (Selim İleri)
ESERLERİ:
ROMAN:
Sönen Alev (1938), Yaz Yağmuru (1940), Ana-Kız (1941),
Kızıl Vazo (1941), Ben Vurmadım (1941), Atmaca (1944),
Aşkın Doğuşu (1944), Kırkıncı
Tepe (1945), Yıldıztepe (1945), Dar Yol (1949), Üç Kadının Romanı (1954),
Kırkıncı Oda (1958), Gecenin Ucundaki Işık (1963; 1996’da Gecenin
Ucunda adıyla), Güz Şarkısı (1966; önce Cumhuriyet’te tefrika edildi),
Evli Bir Kadının Günlüğünden (1971), Üç Yirmidört Saat (1977),
Kurtlar (1990), Deli Aşk (2002).
ÖYKÜ:
Jaguar (1978), Bir Hanımefendinin Ölümü (1981), Pay Kavgası (1985),
Mektup (1994), Melahat Hanımın Düzenli Yaşamı (1999).
KAYNAK: Vedat Günyol /
Gölgeden Işığa (1988), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye
Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar
ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009), Alpay Kabacalı / Çok Katmanlı
Duyarlıklar Yazarı Peride Celal (1996), Selim İleri / Peride
Celal’e Armağan (1996),Tufan Erbarıştıran / Melahat Hanımın Düzenli Yaşamı
(Virgül, sayı: 20, Haziran 1999), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler
Sözlüğü (18. bas. 1999), Feridun Andaç / Edebiyatımızın Yol Haritası (2000),
Ömer Lekesiz / Yeni Türk Edebiyatında Öykü - 4 (2001), Tanzimat’tan Bugüne
Edebiyatçılar Ansiklopedisi (c.2, 2001), Türkiye Yazarlar Birliği /
Türkiye Kültür Sanat Yıllığı (2014).