Seyyid Lokman

Şehnameci (D. 1569, Urumiye / Azerbaycan - Ö. 1595, İstanbul). XVI. Yüzyılın, bir tür Osmanlı tarihi demek olan, “Şehname” yazarlarındandır.  Onun yaşadığı devir, vatanın şan ve şerefi tehlikeye maruz kalınca hayatını, hattâ her şeyini feda eden Sokullu Mehmet gibi bir yönetim dahisinin hüküm sürdüğü döneme denk gelir. O dönemde Şehnamecilik doruk noktadadır. Bu işi Osmanlıda ilk kuran Fatih Sultan Mehmet döneminde Şehnameciler yapıtlarını önceleri manzum olarak yazıyorlardı. Seyyid Lokman ise Şehnamelerini karışık (şiir ve düzyazı) olarak yazdı. 

İran’dan İstanbul’a gelen Fethullah Efendi, Birinci Selim’in zaferlerini anlatan beş bin beyitlik bir Şehname yazmış, başladığı “Hünermâme” eserini bitirmeye ömrü yetmeyince yerine, Kanuni Sultan Süleyman tarafından Şehnâmeci olarak Şirvanlı Eflatun getirilmişti. Onun ölümünden sonra da Şehnameci olarak Seyyid Lokman görevlendirildi. O, kendisinden öncekilerin yazdıkları Şehnâmeleri ve Kanuni Sultan Süleyman’a dair yazılan Şehnameleri inceledi. Sultan Süleyman’a ait olarak başlanılan ^“Hünermâme”yi tamamladı. III. Murat hakkında yazılan Şehnameyi düzelterek kendisine sundu ve  ödüllendirildi.

“Hünernâme-i Al Osman”, Acem usulü çeşitli çizgi ve renklerle süslüdür. Tamamının içinde 65 levhada Kanuhi Sultan Süleyman’ın zaferleri, düğünleri, evleri, eğlenceleri, ziyaretleri, özel yaşamı, Şehzade Mustafa’nın şehadeti, İbrahim Paşa’nın cenazesi, Sigetvar Zaferi, muhasara harpleri, Kanuni’nin Belgrat önlerine araba ile getirilen cenazesi, İstanbul manzaraları, Atmeydanı, gayet zengin ve çekici bir biçimde süslenmiştir. Eser on bölümden oluşur.

Seyyid Lokman da dört cilt olmasını öngördüğü “Hünemâme”yi tamamlayamadı. III. Mehmet’in tahta geçmesinden sonra hiçbir şey yazmadı. Halbuki daha iki padişah için iki Şehname yazması gerekliydi. Bu nedenle de Seyyid Lokman, Şehnamecilikten alındı ve yerine Tahliki Zade Ahmet Çelebi atandı.

Lokman, bir süre işsiz kaldı. O yıl III. Mehmet’in Eğri Zaferi’ni sağlayan sefere, Hoca Saadettin gibi birçok aydınla birlikte Lokman da katıldı ise de padişah onu İstanbul’da bıraktı, çünkü onun yardımına ihtiyaç duyulmuştu. Onun yerine Resmi Şehnameci olarak Kâtip Hasan Hükmî göreve getirildi, Lokman da Kenar defterdarı oldu.

Bugün elde bulunan birçok Şehname vardır; ancak bunların içinde en önemlisi Seyyid Lokman’ın “Oğuzname” eseridir. Seyyid Lokman 1595 yılında hayata gözlerini yummuştur.

ESERLERİ:

İcmal-i Ahval-i Âl-i Selçuk Ber-mücib-i Naldı Oğuzname-i Seyyid Lokman; Mücmilü'l Tümar; Kıyafetü’l İnsaniye Fi Şemaili’1 Osmaniye; Şehname-i Âl-i Osman; Selimnâme; Şahinşah-nâme.

KAYNAKÇA: Ahmet Refik / Âlimler ve Sanatkârlar (Eski harflerle, İstanbul, tarihsiz), Riza Mollov / Edebi Makaleler (Sofya 1958), Yrd. Doç. Dr. Harun Güngör / Seyyid Lokman ve Oğuznamesi (Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı: 44, İstanbul 1986), Müstecip Ülküsal / Dobruca ve Türkler (2. Basım, Ankara 1987), M. Türker Acaroğlu / Bulgaristan’da Türkçe Yer Adlan Kılavuzu (Ankara 1988), Nurettin İbram / Dobruca’daki Müslüman Topluluğu Manevi Hayatından Sayfalar (Romanya 1999), Niyazi Hüseyin Bahtiyar / Balkanlar’da Türk Ünlüleri (3. Kitap, 2004), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (C. 12, 2017).