Fıkıh bilgini, siyaset ve devlet adamı (D. 1873, İzmir - Ö. ?, İstanbul). Medrese öğreniminden sonra İstanbul Darülfünûnu (Üniversitesi) Hukuk Şubesini bitirdi. Aynı bölümde müderris (öğretim üyesi) olarak fıkıh (İslâm hukuku) usulü dersleri okuttu. II. Meşrutiyet’ten (1908) sonra kurulan Meclisi Mebusan’da iki dönem İzmir Mebusluğu, daha sonra da Âyân Meclisi (senato) üyeliği yaptı. Cumhuriyetin ilanından sonra İzmir’den milletvekili seçilerek parlamentoya girdi. İsmet İnönü başkanlığında kurulan Cumhuriyet döneminin ilk kabinesinde Adliye Vekilliği (Bakanlığı) yaptı (1923-24).
İlk
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (Anayasa)’nun hazırlanmasında da önemli rol oynayan
Seyyid Bey, bir süre sonra yaptığı teklifler nedeniyle gözden düştü. Baskılar
karşısında milletvekilliğinden istifa etmek zorunda kaldı. Son döneminde
öğretim üyeliği görevini sürdürdü. Sultan Mahmut Türbesi bahçesine gömülüdür.
“Mecliste hilafetin kaldırılması tartışılırken
Adliye Vekili olarak sık sık alkışlarla kesilen uzun bir konuşma yaptı (1924). Aynı
yıl Hilafetin Mahiyet-i Şer’iyyesi adıyla kitaplaşan bu konuşmada Seyyid Bey,
millî hakimiyet ilkesinden kalkarak hilafetin kaldırılmasının şeriat açısından
bir mahzur taşımadığını savundu. Bu konuşma Meclis’teki muhalefeti de büyük
ölçüde kırdı.” (İsmail Kara).
ESERLERİ:
Usul-i Fıkıh Dersleri (1912), Usul-i Fıkıh
Dersleri - Mebahis-i Hüsün ve Kubuh (1914), Usul-i Fıkıh - Medhal (1917),
Hak Mefhumu ve Kuvvei Müeyyidesinin Suret-i Telakkisi Hakkında İslâm Felsefe-i
Hukuku ve Avrupa Felsefe-i Hukuku Arasında Bir Mukayese (konferans metni,
1922), Usul-i Fıkıh Mebahisinden İrade, Kaza ve Kader (1922), Hilafet
ve Hakimiyet-i Milliye (yazar adı belirtilmeden, 1924), Hilafetin Mahiyet-i
Şer’iyyesi (meclisteki ilgili konuşmasının metni, 1924; Şeriat Açısından “Şeriat Açısından Halifeliğin İçyüzü” adıyla:
Seyyid Bey’in TBMM’deki konuşması. yay. haz. ve sad. Hasan Adnan
Önelçin, 1969).
KAYNAKÇA: İsmail Kara / Türkiye’de İslâmcılık
Düşüncesi (1. cilt, s. 175-236, 1986), İhsan Işık / Türkiye Edebiyatçılar ve
Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, 2007, 2009) - Ünlü Fikir ve Kültür
Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) - Encyclopedia of
Turkey’s Famous People (2013).
