Siyaset ve devlet adamı, eski
Devlet Bakanı, iktisatçı, yazar (. 10 Ocak 1949, İstanbul – Ö. 8 Mayıs 2023,
İstanbul). İngiltere London School of Economics and Political Science’de lisans
ve yüksek lisans eğitimini, Amerika Birleşik Devletleri Princeton
Üniversitesi’nde de doktorasını tamamladı. 1973-77 yılları arasında Orta Doğu
Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ve Princeton Üniversitesi’nde ekonomi alanında ders
verdikten sonra 1978’de Dünya Bankası’nın araştırma bölümünde çalışmaya
başladı. 1982 yılında Global Endüstri Bölümü Endüstri Stratejileri ve
Politikası Dairesi Başkanlığına atandı ve 1986’ya kadar bu görevde kaldı. Daha
sonra, Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika Ekonomi Uzmanları başkanlığı görevini
yürüttü. Görevinde hızla yükselerek Doğu Bloku’nun yıkılmasından sonra Orta ve
Doğu Avrupa masalarının başkanlığına getirildi. Bu ülkelerin, pazar ekonomisine
geçmesine büyük katkı sağlayan Derviş, aynı zamanda Dünya Bankası ve Avrupa
Birliği’nin “Bosna Hersek’in Yeniden İmarı” programlarını da yönetti.
Kemal Derviş, 1994 yılı
sonlarında işadamı Cem Boyner önderliğindeki Yeni Demokrasi Hareketi’nin, Asaf
Savaş Akat, Cengiz Çandar, Can Paker, Etyen Mahçupyan, Kemal Anadol, Mehmet
Altan ile birlikte kurucu üyeleri arasında yer aldı. Ancak YDH’nin 1995
seçimlerinde hezimete uğraması üzerine, kurucuların birçoğu ile birlikte bu
partiden ayrılıp mesleğine döndü.
1996 yılında Orta Avrupa ve
Kuzey Afrika’dan Sorumlu Dünya Bankası başkan yardımcılığı görevine getirildi.
Dünya Bankası’nın Akdeniz ve Kuzey Afrika ülkelerinden sorumlu başkan
yardımcılığı yapan Derviş, Atilla Karaosmanoğlu’ndan sonra bu görevi üstlenen
ikinci Türk oldu. Daha sonra Dünya Bankası Orta Avrupa Dairesi başkanlığını
yürüttü.
2001 yılında Başbakan Bülent
Ecevit tarafından Türkiye’ye davet edilen Derviş, 3 Mart 2001’de Ekonomiden
Sorumlu Devlet Bakanlığına getirildi. Derviş, seçim kararının alınmasından
sonra Ağustos 2002 başlarında istifa etti. Bir süre Yeni Türkiye Partisi (YTP)
ile Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) arasında solda birlik çalışmalarını sürdüren
Derviş, bu birlikteliğe Demokratik Sol Parti (DSP)’yi de dâhil etmek istedi.
Ancak başarılı olamayınca CHP’ye katılma kararı aldı, 23 Ağustos 2002 günü
düzenlenen törenle CHP rozeti taktı. Derviş, 3 Kasım 2002’de yapılan seçimlerde
CHP listesinden İstanbul milletvekili seçilerek parlamentoya girdi.
Kemal Derviş, daha sonra Birleşmiş
Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan’ın önerisiyle, 15 Ağustos 2005 – 15
Ağustos 2009 arasında görev yapmak üzere, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı
(UNDP) başkanlığına seçildiğinden, 9 Mayıs 2005’te milletvekilliğinden istifa
ederek yeni görevine başladı. Sabancı Üniversitesi Uluslararası Danışma Kurulu
üyesiydi.
Vefatı:
Kemal Derviş, 8 Mayıs 2023,
İstanbul’da hayatını kaybetti. Son olarak ikinci eşi olan Amerikalı Catherine
Derviş ile evli evliydi.
Kemal Derviş İçin Ne Dediler?
“Kemal Derviş'in Washington'dan Türkiye'ye gelişinden bugüne yaşanan
süreç, Oğuz Atay'ın ifadesiyle, "çocuk kalmış bir toplum" olduğumuzu bir
kez daha serdi gözler önüne. Beklentilerle tesellilerin, ithamlarla
temennilerin birbirine karıştığı bu süreçte, şizofren bilinçaltımız kadar,
paranoya ile beslenen zihniyet kalıplarımız da yeterince sergileme fırsatı
buldu kendisini. Kabul veya itiraf etmek gerekir ki, bütün bu olgular en somut
biçimde medyaya yansıdı ve medya tarafından yansıtıldı. İletişimbilimcilerin
savunageldiği gibi, medya bir toplumun aynasıysa şayet, yaşanan süreçte,
"ayna"ya yansıyan görüntünün sağlıklı olduğunu söylemek mümkün değil
ne yazık ki.
Medya kadar dikkat çekici olan bir başka olgu da, kurumlaşıp
kurumlaşmadığına dair tartışmaları beslemekten usanmayan "siyaset
kurumu"nun tavrıydı. Sadece kendi içinden değil, dışından kaynaklanan
ivmelerle de giderek köşeye sıkışan, sıkıştırılan bu kurum; mevcut konumunu
koruyabilmek için, neredeyse gelenekselleştirdiği "karanlıkta kanat
avlama" sendromunu kesintisiz bir biçimde sürdürmeyi tercih etti. Bu da,
gerek medyanın, gerekse siyasetin neden "en güvenilmez kurumlar"
arasında yer aldığını yeniden test etme imkânı verdi konunun meraklılarına.
Bu anlamda, Kemal
Derviş'in isim olarak değil ama "kavram" olarak bir turnusol kâğıdı
işlevi gördüğü söylenebilir rahatlıkla. (…)
Fark edilmesi umulan bir
başka şey de, Kemal Derviş'in geliş süreciyle birlikte memleket mensuplarının
zihin haritalarına yansıyan rehavet olgusudur. Bu olgu, tek başına bir zihniyet
analizi yapmaya imkân verdiği gibi, toplumsal şizofreniyi beslemesi açısından
ayrı bir değerlendirmeyi de hak etmektedir. Siyaset, iletişim ve ruh
bilimciler, bu imkânı bir laboratuvar çalışmasına tabi tuttukları zaman,
"çocuk kalmış bir toplum"un anlam ve anlamlandırma haritaları, bütün
sancılarıyla birlikte belirlenebilecektir…” (Sefa Kaplan)
ESERLERİ:
The European Transformation of
Modern Turkey Daniel Gros (Çağdaş Türkiye’nin Avrupa Dönüşümü. Micheal
Emerson ve Sinan Ülgen’le birlikte, 2004), For a Better
Globalism (Daha iyi bir Küreselleşme, 2005), Ekonomi ve Finans, Modern
Türkiye 1981-2011 (2006), Kemal Derviş, en son Mart 2005'de Center for Global
Development işbirliği ile For a Better Globalism (Daha iyi bir Küreselleşme,
2005), Kemal Derviş Anlatıyor: Krizden
Çıkış ve Çağdaş Sosyal Demokrasi (Recovery from the Crisis and
Contemporary Social Democracy yay. haz. Serhan Asker – Yusuf Işık, 2006).
Ayrıca Derviş'in Jaime De Melo ile
ortaklaşa yayınladığı General Equilibrium Models for Development Policy
(Kalkınma için Genel Denge Modelleri) adlı kitabı, 80'li yıllarda üniversitelerde
okutulan yaygın bir ders kitabı olmuştur.
KAYNAKÇA: Sefa Kaplan / Bir Kurtarıcı Öyküsü (2001, s. 7-9), Neyyire Özkan / “İlk Derviş kitabı piyasada” (Hürriyet Pazar, 10 Haziran 2001), Tanıl Bora / “Medyanın ‘Dervişizm’ merakı” (Medyakronik, 2 Temmuz 2001), “Bunalana kurtarıcı bulunur” (Radikal Kitap Eki, 23 Kasım 2001), Vitrindekiler (Cumhuriyet Kitap, 3.2.2005), Serhan Asker – Yusuf Işık / Kemal Derviş Anlatıyor: Krizden Çıkış ve Çağdaş Sosyal Demokrasi (2006), Selim Somçağ / Türkiye’nin Ekonomik Krizi Oluşumu ve Çıkış Yolları (2006), Erol Bilbilik / Amerikaperestler (2008), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Kemal Derviş hayatını kaybetti (hürriyet.com.tr, 08 Mayıs 2023).
