Kazasker Mustafa İzzet Efendi

Neyzen, Müzisyen, Devlet Adamı, Hattat, Şair

Doğum
Ölüm
16 Kasım, 1876
Diğer İsimler
Kazasker Efendi, Mustafa İzzet Efendi

Besteci, neyzen, hattat, şair ve devlet adamı (D.1801, Tosya / Kastamonu – Ö. 16 Kasım 1876, İstanbul). Babası, Tosyalı Bostanizade Mustafa Ağa, annesi ise İstanbul’daki Kadirî dergâhının kurucusu İsmail Rumi Efendi’nin torunlarındandır. Eşi, öğrencisi büyük hattat Mehmet Şefik Bey’in teyzesidir. Babasının ölümünden sonra annesi öğrenimi için onu İstanbul’a gönderdi. Fatih’te Başkurşunlu Medresesi’nde okumaya ve ayrıca bu arada yazı (hattatlık) öğrenmeye başladı. Sonra Galatasaray’a nakledildi. Orada üç yıl öğrenimini sürdürdü. Sultan II. Mahmut, Mustafa Efendi’nin orada müezzin mahfilinde güzel sesiyle na’tı şerif okuyuşunu dinledi, çok beğendi. Yanındakilere bu gencin terbiyesine özen gösterilmesini ve sonra Enderun (Saray Okulu)’a alınmasını emretti. Burada uzun zaman ney çaldı ve hanendelikle meşgul oldu. Çok iyi bir neyzen olan Kazasker Mustafa İzzet Efendi, II. Mahmut’un huzurundaki fasıllara katılmış bir müzisyendir. Türk müziğinde kullanıan “Tarz-ı Cedid” makamını bulan kişidir. Pek çok şarkısının aynısıra tarz-ı cedid makamında yazdığı bir peşrev ve semaisi vardır. Ayrıca Hamidiye Evkafı Kaymakamı Çömez Mustafa Vâsıf Efendi’den sülüs ve nesih, Yesarîzâde Mustafa İzzet Efendi’den talik yazı öğrenerek icazet (diploma, yeterlilik) aldı.    

Sultan Abdülmecit tahta çıktıktan sonra Mustafa İzzet Efendi Eyüp Camisi’nin hatiplik görevini istedi. Sultan Abdülmecit bir cuma günü Eyüp Camisi’ne giderek Mustafa Efendi’nin okuduğu hutbeyi çok beğendi ve kendisini ikinci imam yaptı. Değişik tarihlerde Selânik, Mekke, İstanbul kadılığı yaptı ve 1849’da kendisine Anadolu Kazaskerliği verildi. Aynı yıl başimam oldu. Arkasından kendisine Rumeli Kazaskerliği payesi verildi. Bir yıl sonra da şehzadelerin yazı hocası oldu.  

Mustafa İzzet Efendi; orta boylu, mavi gözlü, güzel ve güler yüzlü, pembe yanaklı, beyaz sakallı, pek nazik, çok bilgili ve beyefendi, herkesçe çok sevilen olgun, hoş sohbet bir insandı. Zamanında musiki sevenler ve hattatlar arasında “Kazasker Efendi” diye anılırdı. Çok değerli hattatlar yetiştirmiştir. Hat sanatımızın en başarılı hattatlarından olan Mustafa İzzet Efendi cumartesi günleri yazı çalışması yapmaz, hattatların her gün çalışması gerektiği için “Cumartesi günleri yazdığım yazıları aradan kırk yıl geçse ensesinden tanırım” dermiş. Kendisi de iyi bir hattat olan Sultan Mecit’in yazılarını düzeltirmiş.

Mustafa İzzet Efendi, gençliğinde talik hattıyla bir “Kur’an-ı Kerim” de yazmıştır. İbnülemin Mahmut Kemal “Son Hattatlar” adlı eserinde bu “Kur’an”ı yanlışlıkla Yesarîzâde’ye mal etmiştir. Halbuki bu yazma, Kazasker’in talik ile yazdığı tek “Kur’an”dı ve özenli bir rokoko tezhiple süslüydü. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin bilim, sanat ve siyaset dünyasının önemli ve en büyük temsilcilerinden birisi olan Mustafa İzzet Efendi, Ayasofya’da asılı büyük levhaların da hattatıdır. Başta İstanbul olmak üzere Bursa ve Kahire’de pek çok binanın yazı ve kitabeleri ona aittir. Sülüs ve nesih yazılarında zamanının şeyhi ve Hafız Osman’ı olarak kabul edilen bir sanatçıdır.

Kazasker Efendi en çok nesih, sülüs, celi sülüs ve celi talik türlerinde hat eserleri vermiştir. Celî yazı türünde kendine özgü bir üslubu vardır. En ünlü hat eserleri arasında; Ayasofya’da bulunan ve o güne kadar yapılanların en büyüğü olan “Hulefay-ı Raşidîn” levhaları ile kubbe kuşağındaki “Nûr” ayeti, İstanbul Üniversitesi (eski Daire-i Umür-ı Askeriye) kapısının üstünde ve bahçeye bakan taraftaki ta’lik kitabe, Bursa Ulu Cami’de iki büyük levha, Hırka-i Şerif Camisi ile Kasımpaşa Camisi’ndeki levhalar, Yahya Efendi Türbesi’nde “Nur” ayeti, Mısır’da Kavalalı Mehmet Ali Paşa türbesindeki “Süre-i Dehr” ve ta’lik tarih, on altı “Kur’an”, on beş Delailu'l-Hayrat, otuz “En’am” ve kasaid, iki yüz elliden fazla hilye ve çok sayıda levha yer alır.

Mustafa İzzet Efendi en çok nesih, sülüs, celî-sülüs ve celî-talik türü yazılarda eserler vermiştir. Uğur Derman’ın dediği gibi; “Hattatlar içinde Kazasker ayarında bir musikişinas yoktur. Musikişinasların içinde Kazasker derecesinde bir hattat görülmemiştir.” Atası Şeyh İsmail-i Rumi’nin gömülü bulunduğu dergâhın mezarlığında toprağa verilirken, adı bilinmeyen bir kişinin “Efendiler! Buraya gömdüğünüz bir maarif sandığıdır” dediği söylenir. Oğlu Ata Bey, resmini yaptırmak için çok uğraşmış, ancak babası ona muhalefet etmiştir; “Ben zail olduktan (öldükten) sonra suretimin kalmasına razı değilim. Resmimi yaparsanız hakkımı helâl etmem” dediğini kızının oğlu Tahsin Bey söylemiştir.

Son yıllarını Bebek’teki yalısında geçirdi. 16 Kasım 1876’da yaşamını yitirdi ve Tophane’de Kadirî Dergâhı Mezarlığı’nda toprağa verildi. Mezartaşı, öğrencisi Muhsinzade Abdullah Hamdi Efendi’nin eseridir.

ESERLERİ:

Ayasofya Müzesi’ndeki halife levhaları ve kubbe altı yazısı, eski Daire-i Umur-i Askeriye, şimdiki İstanbul Üniversitesi kapısının iç tarafındaki ta’lik kitabe, Mısır’da Mehmed Ali Paşa türbesindeki “Süre-i Dehr” ve ta’lik hatla yazılmış tarih, nesih, sülüs, celî-sülüs ve celî-ta’lik türü yazılarda eserler, Hırka-i Şerif Camii, Bursa Ulu Camii’deki iki büyük levha, Kasımpaşa Büyük Piyale Camii’nde, hatta Washington anıtında taşa oyulmuş yazıları, bestenigâr makamında, ağır aksak usulünde şarkı ile, segah makamında, ağır aksak semai usulündeki şarkı, az kullanılmış makamlarımızdan olan mâye makamındaki iki ağır aksak şarkı ve bestenigar ve ferahnak makamlarındaki iki şarkı, saz musikisi yolunda da eser meydana getirmek istemiş ve tarz-ı cedid makamında bir peşrev bestelemiş, dinî musiki eseri olarak iki durak ile bir ilahi, Avâmil-i Muarrebî  ve Keşfü’l-İ’râb Musiki ilmine ait ‘Tarz-ı Cedîd’ adlı makamın mucididir ki bu makamın peşrevi de kendisinindir.

KAYNAKÇA: Hayat Tarih Mecmuası (c. 6, sayı: 1, Şubat 1970), Mehmed Süreyya / Sicill-i Osmânî (Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniye, 5 cilt, yay. haz. Nuri Akbayar, 1996), Bursalı Mehmet Tahir / Osmanlı Müellifleri (1971-75), M. Uğur Derman / Türk Hat Sanatının Şaheserleri (1982) - İslâm Kültür Mirasında Hat Sanatı (1992), Şevket Rado / Türk Hattatları (1984), Muammer Ülker / Türk Hat Sanatı (1987), Ali Alparslan / Ünlü Türk Hattatları (1992), İbnülemin Mahmut Kemal İnal / Son Hâttatlar - Son Asır Türk Şairleri (c. 2, 2000), İhsan Işık / Ünlü Sanatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 5, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013).

Kazasker M. E. sülüs örneği

Hat örneği 2

Hat örneği 3

Hat örneği 4

Hat örneği 5

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör