İlâhiyat ve tarih araştırmacısı (D. 15 Mart
1918, Yenice köyü / Gelendost / Isparta - Ö. 17 Kasım 1999, Ankara). Yeniceköy
İlkokulu (1931), Ankara Gazi Lisesi (1936), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih
Coğrafya Fakültesi (1940) mezunu. Bitirdiği fakülteye aynı yıl Prof. Fuat
Köprülü’nün asistanı olarak girdi, iki yıl sonra burada doktorasını verdi
(1942). Askerlik sonrası o dönemdeki yasa gereği aynı kuruma doğrudan
dönemediğinden AÜ Kitaplık uzmanlığına (1948), bir yıl sonra da AÜ Hukuk
Fakültesi Kütüphane müdürlüğüne getirildi. 1949 yılında İlâhiyat Fakültesi
açılınca buraya asistan olarak girdi. Burada doçentliğe (1953) ve profesörlüğe
(1960) yükseldi. Aynı yıl İlâhiyat Fakültesi dekanı seçilip 1962’de müddeti
dolunca iki yıl için aynı göreve tekrar seçildi. Dekanlık yaptığı dört yıl
içinde dokuz aya yakın bir süre Ankara Üniversitesinde rektör vekilliği yaptı.
İslâm Tarihi, Mezhepler, İslâm Hukuku, Türk İslâm Edebiyatı Kürsüleri
başkanlıklarında bulundu (1960-79).
Konya Selçuk Üniversitesi rektörlüğü
(1979-81) de yapan Çağatay, Ankara İlâhiyat Fakültesine yeniden dönerek bir
süre çalıştıktan sonra Yükseköğretim Kurumuna geçti. 1966-67 ders yılında New
York Columbia Üniversitesi tarafından doktora sınıflarında ders vermesi için
davet edilerek ABD’ye gitti.
Makaleleri DTCF, Tarih Vesikaları,
AÜ Hukuk Fakültesi, AÜ İlâhiyat Fakültesi dergileri başta olmak üzere
çeşitli gazete ve dergilerde yayımlandı. İslâm Ansiklopedisi ve Türk-İslâm
Ansiklopedisi’ ne maddeler yazdı. Makalelerinin bir bölümü ortak kitaplarda
yer aldı. Almanya, Fransa, ABD, Pakistan, Hindistan vd. ülkelerde konferanslar
verdi, bilimsel toplantılarda tebliğler sundu. Bu ülkelerde misafir profesör
olarak dersler verdi. Mezarı doğduğu köydedir. Arapça, Farsça, İngilizce ve
Fransızca bilen Çağatay, evli ve dört çocuk babasıydı.
ESERLERİ:
ARAŞTIRMA-İNCELEME: Osmanlı
İmparatorluğu’nda Reâyadan Alınan Vergi ve Resimler (1947), İslâmdan
Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı (1957), İslâm Mezhepleri Tarihi
(İ. Agâh Çubukçu ile, 1965), 100 Soruda İslâm Tarihi (1972), Olan
Ahilik (1974), Türkiye’de Gerici Eylemler (1982), Bir Türk
Kurumu, Güncel Konular Üzerinle Makaleler (1994), Sorularla İslâm Dini ve İslâm Tarihi (1998).
ÇEVİRİ: İslâm
Milletleri ve Devletleri Tarihi (Carl Brockelmann’dan,1954), Netâyicü’l-Vukuât,
Kurumları ve Örgütleri ile Osmanlı Tarihi, Hz. Muhammed’in Hayatı
(İ. Hasan ile ).
HAKKINDA:
Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi 197-71 ve 1971-72 Albümleri,
Vitrindekiler (Cumhuriyet Kitap, 6.8.1998).