Son dönem İslâm âlimi ve şairlerinden (D. ? 1892, Helda köyü / Silvan / Diyarbakır - Ö. 1955, Diyarbakır). Molla Muhammed Heldayî hoca, aslen Silvân’ın Boşat köyündendir. Onun istinsah ettiği bir kitaptaki yazıya göre, babası Ömer, Ömer’in babasıHacı İbrahim, Hacı İbrahim’in babası ise Şeyh Hasan’dır. Onun soyu Emir Bekr el-Bûşâtî el-Bûbâvî’ye dayanmaktadır. Doğum tarihi bilgisine ulaşılamamıştır.
Molla Muhammed Heldayî, muhtemelen medrese tahsiline köyünde imamlık yapan Bahçe şeyhlerinden Şeyh Halid Heldayî’nın yanında başlamış; bir süre ona öğrenci olduktan sonra Silvan’da müftülük ve müderrislik yapan Seydâ-yê Molla Ya‘kûb’un yanında devam etmiştir. Uzun süre bu hocasının medresesinde kalarak ilim tahsilini sürdürmüştür. Ayrıca Silvân’ın eski müftüsü Molla Abdurrahman Yardımcı’dan da ders aldığı bilnmektedir. Hocanın Silvan’ın dışında Bismil’in Tılşehm köyünde Seydâ-yı Molla Abdullah-ı Tılşehmî’den de ders almış olup, ilmî icazeti kimden aldığı konusunda farklı iki kişiden bahsedilmektedir. Ayrıca hocanın medresede okunan kitapları bitirdikten sonra icazet alıp almadığı hususu net değildir. Almışsa da, muhtemelen Seydâ-yê Mele Yakûb’tan almıştır. Zira tahsiline en çok onun yanında devam etmiştir.
Molla Muhammed Hoca, diğer medrese
hocaları gibi köylerde imamlık yapmıştır. O genelde doğduğu köyde imamlık
yapmıştır. Fakat az da olsa bir süre
Şâfiî fıkhı ile ilgili el-Envâr adlı esere hakim olmakla meşhur olan Molla Muahamed, birçok hoca gibi mütevazi abidane bir hayat yaşayarak Silvan’ın Bahçe köyündeki şeyhlere intisab etmiştir.
Molla Tevfîk Tewerzî gibi bir çok âlimin hocası olan Molla Muhammed, kendi akranları arasında âlimliğinden ziyade şairliği ile meşhur olmuştur. Bu özelliği, hem eserlerin, hem de bazı âlimlerinin onunla ilgili övgülerinden anlaşılmaktadır.
ESERLERİ:
Tûbe’z-zemân (Bu kitap 110 sayfa olup basılmamış ve
Kürtçe yazılmış bir eserdir. 1650 beyit dolayındadır. Eser, İmam Gazalî‘nin“Minhâcu’l-‘abidîn” adlı
eserinin muhtasar bir şekilde manzum çevirisidir. Ancak çeviriye eklediği
bazı kısımlar da vardır. Çok edebî bir dile sahip olan Tûbe’z-zeman, tasavvufî ağırlıklı bir eser olup etkileyici bir eebî
dille yazılmıştır); Bazı kasideleri: Bunlar toplam yedi kasidedir. Bu
kasidelerde Resûlullâh sevgisi, kendisinin çaresizliği, zamanın kötü olması, ahiret
ve Veyse’l-Karânî’den bahsedilmektedir.
KAYNAK: M. Edip Çağmar / Molla Muhammed Heldayi’nin Hayatı ve
Tûbe’z-Zaman Adlı Eserleri (Uluslararası Silvan Sempozyumu, Silvan 2012), Prof.
Dr. M. Edip Çağmar / "Seydayé Molla Muhammed Heldayî" (İhsan Işık / Diyarbakır
Ansiklopedisi, 2013), İhsan Işık / Geçmişten Günümüze Diyarbakırlı İlim Adamları
Yazarlar ve Sanatçılar (2014).
Ey
Şîmâla me fîda bit ji te ra ruhû serî
Ey Kuzey rüzgârı! Canımız ve başımız sana kurban
olsun
Tu
bilez marûdêke ber saata alî derî
Sen o yüce dergâha acil bir sekilde sun
Bêje
enva ı salatan û selamê seherî
Çeşit çeşit seher vaktindeki salat ve selamı ona
arzet
Bi
habîbê Medenîyyu bi Rasûlê Mudarî
Medineli Sevgiliye, Mudarlı Rasule
KAYNAK:
M. Edip Çağmar / Molla Muhammed Heldayi’nin Hayatı ve Tûbe’z-Zaman Adlı Eserleri
(Uluslararası Silvan Sempozyumu, Silvan 2012).