XVII.
Yüzyıl divan şairi ve hattatlarından (D. 1640, Diyarbekir – Ö. 1692, Bağdat ya
da Basra). Mahlası (takma adı) Ümnî’dir. Öğrenimine genç yaşlarında başladı.
Zamanının değerli ilim adamlarından dersler alarak öğrenimini bitirince devlet
hizmetine girdi. Önce kimi vezirlerin
ve daha sonra Şam Valisi Ahmet Paşa’nın kethüdalığında (kâhya) bulundu.
1690 yılında Paşa’nın Bağdat Valiliğine atanması üzerine onunla Bağdat’a gitmişti.
Bir yıl sonra, Urban şeyhlerinden Mani adlı birinin Basra taraflarında isyan ettiği
duyulunca Ahmet Paşa’ya Basra Valiliği ve Serdarlık verilerek bu isyanın
bastırılmasına memur edildi. Fakat tam bu sırada Ahmet Paşa ölünce yerine
kardeşi Halil Ağa atanarak ayni işle görevlendirildi. İsyan eden Şeyhin
bertaraf edilmesinde (uzaklaştırılma, bastırılmasında) büyük başarılar
gösterdi.
Ali
Emirî onun için şöyle der: “İnci gibi
hatt-ı nefisini seyredince doğrusu hayretlere müstağrak olduk (düştük).
Meydân-ı ceng ü harbde silâhşorluk ve dilâverliğini görenler kendisini bir
Rüstem-i zaman kıyas eylerdi. Tüfenkbâzlıkta ve kemankeşlikte mümtaz idi.” Azebler muharebesinde şehit
düştü. Salim, şairimizin Bağdat
civarında, diğer kaynaklar ise Basra’da şehit olduğunu yazarlar.
Ümnî,
döneminin ün kazanan şairlerindendir. Mecmualarda epeyce şiirine rastlanması da
bunu göstermektedir. Tezkirecilerimiz de bu görüştedirler. Safâyî, onun için; “Asrın şuarâ-yi şîrîn edâsındandır”
diyor. Salim ise; “Bir şâir-i hoş ta’bir”
olduğunu kaydediyor. Ümnî’nin bugün elimizde divanı yoktur. Ancak, yukarıda da
işaret edildiği gibi mecmualarda birçok şiirlerine rastlanmaktadır.
KAYNAK: Cemil Çiftçi / Diyarbakırlı Ümnî ve
Yayımlanmamış Gazelleri (Yedi İklim dergisi, Şubat 1993), Şevket Beysanoğlu /
Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları (2. Bas. 1996), İhsan Işık / Diyarbakır
Ansiklopedisi (2013) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye
Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (C. 12, 2015).
