Aka Gündüz

Şair ve yazar (D. 1886, Katerin (Selanik) Yunanistan - Ö. 6 Kasım 1958, Ankara). Asıl adı Hüseyin Enis Avni. Yazılarında Ali Kemal, Avni, Doğan, Enis Avni, Enis Saffet, Avni Muallim, Seniha Hikmet, Serkenkebin Efendi adlarını da kullandı. Rizeli Binbaşı Kadri Beyin oğludur. Çocukluğu babasının görevleri nedeniyle Balkanlarda geçti. İlköğrenimini Serez‘de İncili Mektepte yaptı. Fran­sız bir mürebbiden Fransızca öğrendi. Kısa bir süre Selanik‘te Şemsi Hoca ilk mektebinde okudu, daha sonra Selanik‘te Askerî Rüştiyeye devam etti. 1896-97 Yunan Savaşı sırasında, babası harbe gidince Eğrikapı‘daki rüştiyeye geçti. İstanbul’da Galatasaray İdadisine amcası Kadri Bey tarafından yazdırıldı. Daha sonra İplikhane‘de olan askerî özel sınıfa gitti. Burada Ömer Seyfettin’le tanıştı. Daha sonra Edirne Askeri İdadisi ile Kuleli Askeri Lisesini bitirdi. Harp Okulunda okuduysa da bitirmedi. Hastalık gerekçesiyle askerlikle ilgisi kesilince gönderildiği Paris‘te kısa bir süre hukuk ve güzel sanatlar öğrenimi gördü, öğrenimini tamamlayamadan döndü. Bu arada Selanik‘te yaşadı, orada çeşitli dergilerde yazılar yazdı. 31 Mart (1909) olayı sırasında Hareket Ordusuna katılarak geldiği İstanbul‘da gazeteciliğe başladı. Adana Valisi Cemal Paşa’nın Vilayet Meclis-i İdare başkâtipliğini yaptı. İstanbul’un işgali üzerine mitinglerde yaptığı ateşli konuşmalar yüzünden işgal güçlerince tutuklanarak Malta’ya sürüldü. TBMM’nin girişimleri sonucu hürriyetine kavuşarak yurda döndü. Kurtuluş Savaşı yıllarında Millî Mücadele ile ilgili coşkulu yazı­lar yazdı. IV., V. ve VI. Dönemler Ankara Milletvekili seçildi (1932-46). Gırtlak kan­serinden vefat etti.

1900 yılında Edebiyat-ı Cedide tarzın­da şiirler yazmaya başladı. Daha sonra yazıları; Mecmua-ı Edebiyye, Malûmat, İrtikâ, Âşiyan, Genç Kalemler, Türk Yurdu, Çocuk Bahçesi, Halk ve Kadın dergilerinde; Tercüman-ı Hakikat, Sabah, Tanin, Yenigün, Cumhuriyet, Hakimiyet-i Milliye, Milliyet, Alay, Haber, Açık Söz ve Gece Pos­tası gazetelerinde yayımlandı.

Şiir, hikâye, roman ve oyun alanlarında ürün verdi. Balkan yenilgisinden sonra hece vezni ile yazdığı kahramanlık şiirleri ile tanındı. Millî Edebiyat akımı içinde yer aldı. Yetmişe yakın kitap yayımladı. Popüler tarzdaki hikâye ve romanlarıyla tanındı. Bir kısmı daha sonra sinema filmi olarak çekilen eserlerinde romantik, canlı diyaloglar kurmuş olmakla birlikte teknik kusurlardan kurtulamadı. Milli­yetçi ve idealist bir duruş sergiledi. Millî ve sosyal meseleleri işledi. Dili sade, anlatımı heyecanlıdır. Çocuk hikâyeleri de yazdı.

“Aka Gündüz‘ün ro­manlarının sayısı çok olduğuna göre, muhakkak ki roman sanatında kemiyet keyfiyeti aşacaktır. Za­ten kendisi de edebiyatta mükemmelin peşinde de­ğildir. Fakat halk tarafından çok okunmuş ve se­vilmiş bir yazardır... Aka Gündüz‘ün romanları için tezli romanlardır diyebiliriz. Onun okuyucuya vereceği mesaj vardır.

“Aka Gündüz‘ün sayısı oldukça fazla olan ro­manlarından pek çok da kahramanı olacağı tabi­îdir. Yalnız roman kahramanlarının isim bolluğu­na bakarak, onların kişilik bakımından zengin bir görünüşü olduğunu sanmak doğru değildir. Pek çok kahraman, başka başka romanlarda, farklı isim, çehre ve kılıkta yeniden karşımıza çıkar. Bu kahramanlar arasında ilk sırayı çeşitli sebeplerle düşmüş veya düşürülmüş kadınlar alır. Bundan başka, Millî Mücadele’yi yapan her kategoriden in­sanlar, inkılâpçılar, dejenere sosyete mensupları, ‘eski Osmanlı artıkları’, köylüler, hayatlarını ba­tıl itikatların yönettiği halk, mürebbiyeler, hay­dutlar, uyuşturucu kullananlar, viranelerde yaşa­yanlar, bir de Atatürk gibi, İnönü gibi devlet adamları, yahut Reşat Nuri, Yakup Kadri gibi ya­zarlar vardır. Aka Gündüz, yarattığı bu çeşitli sınıflara mensup kahramanlar ile, büyük bir sosyal değişme geçiren Türk cemiyetinin panoramasını çizmek istemiştir.

“Aka Gündüz‘ün kahramanlarına bakış tarzı ge­nellikle sübjektiftir. Bazı romanları birinci şahıs zamiri ile yazılmıştır. Bu durumda yazar, okuyucu ile kahramanın arasına girmeden, tezini daha sa­mimi olarak savunmaktadır.

“Aka Gündüz‘ün romanlarında sosyal zaman önemlidir. Kahramanlardan çoğu fırtınalı bir geçiş devrinde yani imparatorluktan millî devlete geçiş devrinde yaşarlar. Eserlerindeki kötü kahraman­lar, genellikle eski cemiyetin kötü hasleti ile dolu insanlardır. Cemiyetin çürümüş taraflarıdır”... (Sema Uğurcan)

“Yetiştiği çevrenin tesiriyle inkılâpçı ve ihtilalci bir ruha sahip olan Aka Gündüz‘ün bakış açısı ve fikirleri, Anadolu‘yu dolaştıktan sonra değişme gösterir. İlk hikâyelerinde fazla romantik ve hassas görünen yazar, Cumhuriyet döneminde yazdığı eserlerinde müşahedeye büyük yer verir. Romanlarındaki tipleri halkın arasından seçtiğini söyler ”(…)

“Aka Gündüz, romanlarıyla, Türk milletinin -özellikle halk tabakasının- fazilet duygularını ha­rekete geçirmiştir. Onun eserlerinde tükenmez bir heyecan ve enerjiyle örülmüş sade, samimi, oriji­nal bir dille karşılaşmaktayız. Aka Gündüz, dilimi­zin Arapça, Farsça terkip ve tamlamalarla dolu ol­duğu bir dönemde duru Türkçesiyle kendini sevdir­mesini bilmiştir. Fakat geçinebilmek için sürekli yazmak zorunda kalan Aka Gündüz, eserlerinin edebî kıymetini fazla düşünmemiştir. O, Ahmed Midhat Efendi gibi çalakalem yazan biridir.” (Şerif Aktaş)

ESERLERİ:

ŞİİR: Bozgun (1918), Çocuk Kita­bı (1928), Türk Duygusu (1941).

ROMAN: Bu Toprağın Kızları (1927), Dikmen Yıldızı (1928), Odun Kokusu (1928), Tang-Tango (1928), Bir Şoförün Gizli Defteri (1928), İki Süngü Arasında (1929), Çapkın Kız (1930), Yaldız (1930), Ben Öldürmedim! Kokain (1931), Aysel (1933), Üvey Ana (1933), Aşkın Temizi (1937), Zekeriya Sofrası (1938), Mezar Kazıcılar (1939), Giderayak (1939), Yayla Kızı (1940), Bebek (1941), Hicran (1942), Çapraz Delikanlı (1944), Sansaros, Karadenizli Sansar Osman (1945), Eğer Aşk (1946), Bir Kızın Masalı (1954).

HİKÂYE: Türkün Kitabı (1911), Türk Kalbi (1913), Muhterem Katil (1914), Katırcıoğlu (1913),Avcı Sultan Mehmed Devrinde (1916), Kurbağacık (1919), Hayattan Hikâyeler (1928), Demirel‘in Hikâyeleri (1930), Gazi­nin Gizli Ordusu, İnkılâp Hikâyeleri (1930), Meçhul Asker (1930).

OYUN: Muhterem Katil (1914), Beyaz Kahra­man (1932), Yârim Osman (1933), Yılmazların İkizler (1932), Ga-zi Çocuk­ları İçin (1934), Mavi Yıldırım (1934), O Bir Devir­di (1938).

DİĞER: Ebu Hatı­rat Sait Paşa Hazretlerine Açık Mektup (1916), Gazi Muhtar Paşa Hazretlerine Açık Mektup (1916), Can Damarlarımıza Dair İkinci Tet­kik. Kırk Milyon Liramızı Çalıyorlar (1925), Yazı Kitabı (1929).

HAKKINDA: Şahap Nafiz / Aka Gün­düz Bey Diyor ki (Servet-i Fünûn dergisi, sayı: 1810, 1932), S. Nüzhet Ergün / Aka Gündüz Hayatı ve Eserleri (1937), Hikmet Feridun Es / Aka Gündüz Diyor ki (Akşam gazetesi, 10.2.1939), Mehmet Behçet Yazar / Yedi Gün (c. 14, sayı: 347; 1939) - Edebiyatçılar Alemi Edebiyatımızın Unutulan Simaları (yay. haz. Mustafa Everdi, 1999), Hilmi Yücebaş / Bütün Cepheleriyle Aka Gündüz Hayatı-Hâtıraları-Eserleri (1959) - Aka Gündüz Hikmet Türk Basınında (1967), Nihat Sami Banarlı / Re­simli Türk Edebiyatı Tarihi (c. 2., 1960), Yeni Yayınlar Dergisi (Şubat 1960, Bibliyografya), Ömer Faruk Toprak / Sosyalist Kültür Ansiklopedisi içinde (1980), Sema Uğurcan / Aka Gündüz (Türk Dili dergisi, sayı: 427, Temmuz 1987), Abide Doğan / Aka Gündüz (1989), Feyzi Halıcı / Parlamenter Şairler (1990), Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü 1920-1991 (1994), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), Şerif Aktaş / Büyük Türk Klâsikleri (c. 11, 2004), Mehmet Atilla Maraş / Şair Milletvekilleri 1 - 22. Dönem 1920-2005 (2005).