Demir Özlü

Hikâye ve roman yazarı (D. 9 Eylül 1935, Vefa / İstanbul - Ö. 13 Şubat 2021, Stockholm). Öykücü Tezer Özlü ve çevirmen Sezer Duru kız kardeşleri, öykücü Orhan Duru eniştesidir. Ödemiş İstiklâl İlkokulu, İzmir Karşıyaka Ortaokulu, Kabataş Erkek Lisesi (1953), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1959) mezunu. Paris Hukuk Fakültesi Hukuk Felsefesi ve Meto­doloji Kürsüsünde bir yıl kadar asistanlık yaptı (1961-62).

Dönüşünde, mezun olduğu fakültede başladığı asistanlık görevine siyasal eylemleri nedeniyle son verilince avukatlığa başladı (1964). Yedek subaylık hakkı verilmediği için askerliği­ni er olarak Muş ve İstanbul’da tamamladı. 12 Eylül (1971) döneminde bir ara tutuklandı. 1979’da İsveç’e yerleşti, burada hukuk danışmanlığı yaptı. İsveç’te yayımladığı bir yazısı nedeniyle kovuşturmaya uğradı. 12 Eylül 1980’deki askerî darbeden sonra vatandaşlıktan çıkarıldı (1986). Türkiye’ye 1989 yılında döndü. Çalışmalarını Stock­holm ve İstanbul’da sürdürdü. 

Vefatı:

Ömrünün son kırk yılı aşkın süresini İsveç’te yaşayan Demir Özlü, kalp yetmezliği nedeniyle 13 Şubat 2021 günü İsveç’in başkenti Stockholm’da hayatını kaybetti. İsveç Yazarlar Birliği (Sveriges Författarförbund) ve İsveç PEN Kulüp üyesiydi.

Edebi Çalışmaları:

İlk şiiri (1952), Kabataş Lisesi öğrencilerinin çıkardığı Dönüm dergisinde yayımlandı. Daha sonra varoluşçuluk felsefesi anlayışı içinde yazdığı hikâye, deneme, eleştiri ve çevirileri; Mavi, a, Türk Dili, Pazar Postası, Yeni Ufuklar, Soyut, Somut, Yeni Ede­biyat, Gösteri ve Adam Öykü dergilerinde yayımlandı. Başlangıçta Türk Dili dergisinde şiirleri de çıkmıştı. Bireyin yalnızlığını, mutsuzluğunu, bunalımlarını, intihar saplantılarını, yabancılaşma duygu­sunu ve tedirginliklerini simgesel bir dille işlemesiyle 1950 kuşağı öykücüleri içinde belirginleşti. Behçet Necatigil, “Entelektüel ve esrarlı havasıyla ya­lın gerçekçilerin karşıtı bir yazar olduğu” tespitinde bulundu ve onu “sessizlikler araştırıcısı” diye niteledi. Tedirgin ve kuşkucu insanlar öykülerinin karakterleri oldu. Felsefî çıkış olarak da biçim olarak da Batıya bağlı kaldı. Anlatımda yer yer kimi gerçeküstü temalara yer verdi, ancak genelde sade bir anlatıma bağlı kaldı. Biçimsel anlamda zaman zaman Yeni Romancıların birikiminden yararlandı. Eser Gürson’a göre, kendiliğinden gelen bir üretim sürecini değil, daha başta Batıya ve kurama boyun eğmiş bir sanat/öykü anlayışını benimsedi. Daha çok izlenimci bir yaklaşımı vardır.

Demir Özlü, varoluşçuluk olarak özetlenebilecek temaları olan öyküler yazdı. Edebiyatta varoluşçu olduğunu ifade etti: “İnsanın dünyadaki durumu, bence varoluşçu açıdan açımlanabilir. Yaşamla insan varoluşu tam bir uyum göstermiyor. Arada bir şeyler eksik kalıyor. Yaşam bir yanıyla elbette bir bunaltıdır. Yaşam çoğu zaman kurudur, tek düzedir, sıkıntı vericidir.” İlk üç kitabındaki öykülerinde “Niçin dünyaya geldim diyorum, ben kimim? Ne oluyorum? Bu acıyı çekip durmak için mi?” ve “Eşyanın özünü hiçbir zaman anlayamadım, kendimce yorumlayamadım.” vb. görüşüyle bu varoluşçuluğu temellendirdi. Soluma’da, “Kanal” öyküsünde, şehre niye geldiğini bile bilmeyen kahraman burada amaçsızca dolaşmaktadır. Boğuntulu Sokaklar’da aynı kahraman amaçsızca sokaklarda dolaşmayı sürdürmektedir. Ancak artık kadınlar onun ilgilendirmeye başlar. Daha sonraki öykü kitaplarından bu varoluşçu izlekten uzaklaşarak cinsel izleğe yaklaştı. Kadın, içki ve intihar onun kahramanlarının temel sığınağı sayılabilir.

1980’den sonra roman, anlatı, anı, günce ve gezi kitapla­rı yazdı. Üç öyküsü İsveç Radyosunda dramatize edildi. Soluma adlı kitabıyla Türk Dil Kurumu 1964 Hikâye Ödülünü, Stockholm Öyküleri kitabıyla 1989 Sait Faik Hikâye Armağanını, Bir Yaz Mevsimi Romansı kitabıyla da 1990 Orhan Kemal Armağanını; İthaka’ya Yolculuk ile 1997 Dünya Kitap Dergisi Yılın Kitabı Ödülü ve 1998 Yunus Nadi Roman Ödülünü; 1998 Düşler Öyküler Dergisi Öykü Onur Ödülünü, Amerika 1954 ile 2004 Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Sedat Simavi Roman Ödülünü kazandı.

Demir Özlü İçin Ne Dediler?

 “Yabancılaşma, umutsuzluk, uyumsuzluk, bunaltı bu anlayışın ana vurgularıdır. Susturulmuş, bastırılmış duyguların dış dünyanın gerçekliği ile aynı yerde çakışmasından kaynaklanan ‘hastalıklı’ haller bu akımın yazarları tarafından yoğun bir şekilde işlenmiştir. Hem kendisiyle hem çevresiyle çatışma içerisindeki bireyler, toplum tarafından dışlanmışlık duygusuyla içine kapanır ve adeta kendi iç sürgününü yaşarlar. Paranoya, ruhsal yolculuk, şizofreni ve düşlerle, karabasanlarla geçen günler... Bu kıstırılmışlık duygusuyla, bireysel savunma mekanizmalarını harekete geçiren birey, doğru ve yanlışları da toplumdan ve yönetimden bağımsız olarak bizzat kendisi tespit eder.” (Necip Tosun).

***

“Bilincine vardığı belli bir amaçla bağlı olmıyan, yalnız insanın, yabancı bir ortam içinde hareketsizliğe gömülmesini, sanrılarda bocalamasını, bunaltılara kapılmasını, kendisini hiçleyişini, intihara sürüklenişini üst üste birkaç hikâyede birden anlatıyor, Demir Özlü. Varoluşçu edebiyatın bunaltı, korku, yabancılaşma, değişme, yargılanma, hiçlik gibi kavramları bu hikâyelerin içeriğinde baş yeri kaplıyor.” (Konur Ertop)

ESERLERİ:

Öykü: Bunaltı (1958), Soluma (1963), Boğuntulu Sokaklar (1966), Öteki Günler Gibi Bir Gün (1974), Aşk ve Poster (1980), Stockholm Öyküleri (1988), İstanbul Büyüsü (seçme öy­küler, 1994), Geçen Yaz Kentte Kızlar (2001).

Roman: Bir Uzun Sonbahar (1976), Bir Küçük Burjuvanın Gençlik Yılları (1979), Bir Yaz Mevsimi Romansı (1990), Tatlı Bir Eylül (1995), İthaca’ya Yolculuk (1996), Şapka Deniz Kıyısı ve Yüz (2003), Kanallar (2004), Amerika 1954 (2004).

Anlatı: Bir Beyoğlu Düşü (1985; Ein Istanbuler Traum adıyla Frankfurt’ta 1987), Berlin’de Sanrı (1987; Halluzination in Berlin adıyla Berlin’de 1992; Hallucination À Berlin adıyla Paris’te 1993), Kanallar (1991).

Günce: Berlin Güncesi (1991), Paris Güncesi (1961-62 yıllarında yaşadığı Paris’te tuttuğu günlükler, 1999).

Anı: Sürgünde On Yıl (1990; On Yılın Yaşam Öyküsü, yeni bas. 2001).

Gezi: Ne Mutlu Ulyses Gibi (1991).

Eleştiri-Deneme: Borges’in Kaplanları (1997), Kentler Kadınlar Yazarlar (2003).

Diğer: Siyasî Yazılar (1993), Balkur’da Akşam Yemeği (düzyazı şiirler ve bir öykü, 1997).

KAYNAKÇA: Tahir Alangu / Demir Özlü’ye Gerekli Bir Cevap (Yeni Dergi, sayı: 19, Nisan 1966), Fethi Naci / Bir Uzun Sonbahar (Politika, 26.7.1976), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Atilla Özkırımlı / Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (c. 4, s. 968-969), TDE Ansiklopedisi (c. 7, s. 217), Feridun Andaç / Edebiyatımızın Yol Haritası (2000), TBE Ansiklopedisi (c. 2, 2001), Necip Tosun / Kentler Bunalım ve Cinsellik: Demir Özlü Öykücülüğü (Heceöykü, Aralık-Ocak 2004), Yazar Demir Özlü hayatını kaybetti (sozcu.com.tr,  13.02.2021), Yazar Demir Özlü yaşama veda etti (cumhuriyet.com.tr, 14 Şubat 2021).