Araştırmacı ve ilim adamı (D. Kasım 1869, Çeribaşı / Amasya - Ö. 10 Şubat 1939, Şişli / İstanbul). İlköğrenimini oturdukları mahalledeki Balcı Mektebinde yaptı. Hafız oldu, daha sonra Mekteb-i Rüşdiyye’yi (1887) bitirdi. Fars dili ve edebiyatıyla ilgili özel dersler aldı. 1889’da İstanbul’a giderek Kalenderhâne Medresesinde kaldı. Tokadîzâde Ahmed Nûreddin Efendi’ye mülâzım oldu. 1894’te Girit’e, 1895’te Şam’a, oradan da Hicaz’a gitti; Hanya ve Şam’daki kütüphanelerde çalıştı, daha sonra İstanbul’a döndü. 1899’da Ahmed Nûreddin Efendi’den icâzetnâme aldı. Biyografi çalışmaları nedeniyle 1901’de Şeyhülislâm Mehmed Cemâleddin Efendi’nin takdirine mazhar olarak surre-i hümâyun niyâbet-i şer’iyyesine tayin edildi. Vezirköprü nâibliğine getirildi ve 1903’te göreve başladı. 1905 Ekiminde Osmancık’a, ardından Niksar’a ve 1911’de de Refahiye’ye gönderildi. Son memuriyeti Evkaf Nezâretinde tercümanlıktı. Târîh-i Osmânî Encümeninin kuruluşundan itibaren üyesiydi. Feriköy Mezarlığında toprağa verildi.
Yazı hayatına Amasya meşhurlarının hayatını araştırarak ve Asrî mahlasıyla manzumeler yazarak başladı. Daha sonra çalışmalarını Türk dili ve tarihi üzerinde yoğunlaştırdı. Amasya Tarihi adlı eseriyle tanındı. İstanbul, Selânik, Hanya, Şam, Hicaz, Amasya, Bursa gibi çeşitli şehirlerde arayıp bulduğu el yazmaları, mahkeme sicilleri, vakfiyeler, kitâbeler, mezar taşları gibi ilk kaynaklara başvurarak eserlerini hazırladı. Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası ve Türk Tarihi Encümeni Mecmuası’nda, İkdam ve Türk Yurdu gibi bazı gazete ve mecmualarda dil ve tarih konularında makaleleri yayımlandı. Nişancılar Durağı ve Osmanlı Meşâhiri, Türk Takvimi, Dîvân-ı Vezâret, Türk Fiilleri, Türk İsimleri, Kitâbü‘t Tasrîf: Temel Külliyatından Fiiller Hakkında Mülâhazât-ı Sarfiyye, Türk Sıfatları: Türk Çavları adlı eserleriyle et-Tuhfetü‘z-zekiyye fi’l-Lugati’t-Türkiyye çevirisi yayımlanmadı. Türk Emniyet Teşkilâtı Tarihi adlı eseri kaybolmuştur.
ESERLERİ:
Amasya Tarihi (12 cilt, ilk 4 cildi 1912-28, 5. cilt kayıp, 6-12 elyazması), Evkâf-ı Hümâyun Nezâreti’nin Târihçe-i Teşkîlâtı ve Nüzzârın Terâcim-i Ahvâli (1916-17), Temel (1926), Paşa Armağanı.
HAKKINDA: İsmail Hakkı Uzunçarşılı / İbrahim Ethem Paşa Ailesi ve H. Edhem (Halil Edhem Hâtıra Kitabı içinde, c. 1, 1948), HiImi Ziya Ülken / Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi (c. 2, 1966, s. 649,656), Nazmi Çağan / Bir Tarihçinin Yıldönümü Hüsameddin Yasar (Dünya gazetesi, 29.7.1964), Turgut Akpınar / Amasya Tarihi Yazarı Hüseyin Hüsameddin ve Bilinmeyen Eserleri (Kitap Haberleri Bülteni, c. 1, 1972, s. 163-168) - Az Tanınan Büyük Bir Milliyetçi: Hüseyin Hüsameddin Yasar (Hayat Tarih Mecmuası, Ağustos 1975, s. 24-26), Fikret Sarıcaoğlu / Üç Amasya Tarihçisi ve Eserleri (Tarih Enstitüsü Dergisi, yıl: 14, 1994, s. 42-46, 48-49), Turgut Akpınar / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 18, 1998, s. 551-552).
