Suat Hayri Ürgüplü

Başbakan, Diplomat, Devlet Adamı, Hukukçu, Siyasetçi

Doğum
13 Ağustos, 1903
Ölüm
26 Aralık, 1981
Eğitim
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Burç

Devlet ve siyaset adamı, başbakan, hukukçu, diplomat (D. 13 Ağustos 1903, Şam / Suriye – Ö. 26 Aralık 1981, İstanbul). Lale Devri (1718-30)’nin sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın soyundandır. Babası Ürgüplü Hayri Efendi, Osmanlı Devleti’nin son döneminde şeyhülislamlık yapmış olan bir din bir din bilginiydi ve Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı (1914-18)’na katılma fetvasını veren şeyhülislamdı. Ortaöğrenimini Galatasaray Lisesi’nde bitirdikten sonra girdiği İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni 1926 yılında bitirdi. Çeşitli devlet hizmetlerinde bulundu. İlk memuriyet dönemlerinde, Kurtu­luş Savaşı'ndan sonra kurulan Türk-Yu­nan Ahali Mübadelesi Hakem Mahkeme­si'nde çevirmenlik (1925J1929), İstanbul Ticaret Mahkemesi'nde üç yıl hâkimlik yaptı (1929-1932), 1929 yılına kadar çeşitli hukuk mahkemelerinde görev yaptı, Türkiye Umumi Ajanslığı ile Hazine tercümanlığı görevinde bulundu.

Suat Hayri Bey, 1939 yılında siyasi hayata girerek, VI. Dönemde milletvekili seçildi ve 1939 ve 1943 yıllarında Kayseri Milletvekili olarak Parlamentoda görev yaptı. Şükrü Saraçoğlu’nun kurduğu ikinci hükümette Gümrük ve Tekel Bakanı olarak görev aldı. Bakanlığı döneminde, kahve ithalatı konusunda yolsuzluklar olduğu yolunda dedikodular çıkınca örnek bir davranışta bulundu ve şu sözlerle bakanlık görevinden çekildiğini açıkladı: “Adımın da karıştığı kahve yolsuzluğuyla ilgili, bakanlığımda bir komisyon kurulmuştur. Bu teftiş heyetinin selametle çalışabilmesi için, benim, bu bakanlık koltuğundan ayrılmam gerekir; aksi halde, komisyonu etkilerim, sağlıklı bir karar oluşmaz. O nedenle, siyasi ahlak gereği, bakanlıktan istifa ediyorum.”

Ürgüplü, 1950 genel seçimlerinde Demokrat Parti (DP)’den Kayseri Milletvekili seçilerek yeniden parlamentoya girdi. 1952 yılına kadar milletvekilliğini yürüttüğü dönemde Avrupa İstişari Meclisi’nde başkan yardımcılığı görevinde bulundu. 1952 yılında parlamentodan ayrılarak, Adnan Menderes Hükümeti tarafından Bonn Büyükelçiliğine atandı. 1955 yılında Londra, 1959 yılında Was­hington, 1960 yılında ise Madrid büyükelçiliklerine getirildi. 27 Mayıs (1960) askeri ihtilalinden sonra DP’liler için kurulan Yüce Divan’da yargılandı ve aklandı. 1961 genel seçimlerine Adalet Partisi (AP) listesinden Kayseri Senatörü se­çildi ve Cumhuriyet Senatosu’nun ilk başkanlığına getirildi. 1966’dan 1972’ye kadar Kontenjan Senatörlüğü yaptı.  

İsmet İnönü Hükümeti’nin13 Şubat 1965 günü yapılan bütçe oylamasında düşürülmesiyle, ülke yeniden hükümetsiz kalmış durumdaydı. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, zaman geçirmeden bu boşluğun doldurulmasını istiyordu. Çankaya’daki zirve toplan­tısında, Süleyman Demirel’in en büyük siyasi partinin genel başkam olarak başbakanlığının kabul etmemesi üzerine, diğer lider­ler susmak zorunda kalmışlardı. Nitekim üç günlük bir başba­kan arayışından sonra ilk Cumhu­riyet Senatosu Başkanı olan Suat Hayri Ürgüplü’ye hükümeti kurma görevi verildi. Bu hükümet, yürütme organı olarak geçiş döne­minin karmaşık günlerinde ülkeyi genel seçimlere sağlıklı bir biçimde götürebilmek amacıyla kurulmuştu. Ürgüplü, 20 Şu­bat 1965 günü kurulan, AP ağırlıklı koalisyon hükümetinin, ne maksatla kuruldu­ğunun bilincindeydi. Bu nedenle gözle görülür bir icraatta bulunmadı. Ancak, üstad derecesin­de bir mason olan Suat Hayri Ürgüplü, kısa süren başbakanlığı döneminde Türkiye’deki mason localarının gelişmesine büyük katkılar sağlamıştı. Bir geçiş dönemi hükümeti olan Suat Hayri Ürgüplü Hükümeti’nin ömrü çok kısa oldu. Altı ay devam edebilen Ürgüplü hükümeti 25 Eylül 1965’te seçim kararı aldı.

Suat Hayri Ürgüplü, 1965 Genel Seçimlerinde birinci parti çıkan AP Genel Başkanı Süleyman Demirel tarafından kurulan yeni hükümete, 27 Ekim 1965 günü görevini devretti. 1966’da Cumhurbaşkanlığı Kontenjan Senatörlüğüne seçilen Ürgüplü, 1972 tarihine kadar bu görevde kaldı. Kontenjan Senatörü olarak görev yaptığı sırada Prof. Nihat Erim’in istifası üzerine tekrar başbakan adayı olmuşsa da hükümeti kurmayı başaramadı.

Galatasaray Spor Kulübü’nde spor yaparak atletizm sporuyla ilgilenmiş olan Ürgüplü, 26 Aralık 1981 tarihinde, uzun yıllardır çektiği kalp rahatsızlığı sonucu öldü ve Edirnekapı Şehitliği’nde toprağa verildi. 1933 yılında evlendiği eşi Nigar Hanım’dan oğlu Hayri Suat Ürgüplü ise 1966 yılında Eski Irak Kralı Faysal’ın nişanlısı ve aynı zamanda son Osmanlı Padişahı Vahdeddin’in torunu olan Prenses Hanzade’nin kızı Prenses Fazıla ile evliydi. Bu evlilikten Ürgüplü’nün iki torunu vardır.

KAYNAK: Türkiye Ansiklopedisi (1974, c. 4, s.1399-1400), Büyük Larousse (c. 19, s. 12037, 1986), Cüneyt Arcayürek / 12 Eylül’e Koşar Adım (1986), Süleyman Yeşilyurt / Türkiye’nin Başbakanları (2006), Sema Dülger / Dünden Bugüne Devletin Tepesindekiler (2007),

 

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör