Dilci (D. 1755, Ayntab (Gaziantep) - Ö. 27
Kasım 1819, İstanbul). İlköğrenimini memleketinin bilginlerinden Ömerzâde Hafız
ve Hacı Hasanzâde’den, dinî ilimleri ise Hoca Necip Efendi’den, edebiyat ve
şiir bilgilerini babasından aldı. Divan kâtipliğini yapmaya başladığı
Battalzade Nuri Paşa’nın idama mahkûm edilmesi üzerine Kilis üzerinden
İstanbul’a (1789) gitti. Bir bölümünü çevirdiği Burhân-ı Kâtı adlı
Farsça sözlüğü III. Selim’e sunarak yardım gördü ve eserlerini tamamladı. 1802
yılında gittiği hac dönüşünde memleketine uğrayarak ailesini İstanbul’a
götürdü. Kendisine bir ev verildi ve maaş bağlandı. Bu defa Kamus adlı
Arapça sözlüğün tercümesine başladı (1805). Atandığı vakanüvislik (resmi
tarihçi) görevi devam etmesine rağmen, III. Selim’in tahttan indirilmesinden
sonra bir süre geçim sıkıntısı çekti. Kamus çevirisini bitirip II.
Mahmud’a sununca Süleymaniye Müderrisliğine (1810), ardından Selanik Kadılığına
(1814) atandı. Görevinden azledildiğinde Üsküdar Nuhkuyusu’ndaki evine
çekilerek hayatının geri kalan bölümünü inziva hayatı biçiminde geçirdi. Ayan
Nuri Paşa olayında kitapları ve mal varlığı telef oldu. Mezarı
Karacaahmet’tedir.
Mütercim Asım olarak anılmasının nedeni, sözü
geçen iki ünlü sözlüğü çevirmiş olması dolayısıyladır. Sözlüklerinde kullandığı
dil, Ziya Paşa ve Namık Kemal tarafından Tanzimat nesrine örnek gösterilmiştir.
Zistavi Antlaşması’ndan II. Mahmud’un tahta çıkışına (1791-1808) kadarki
olayları anlattığı Tarih’i de bir diğer önemli eseridir. Mütercim Asım,
Batı uygarlığından yararlanma yanlısı, ancak Fransız hayranlığına karşıydı.
ESERLERİ:
Tibyân-ı Nâfi der Terceme-i Burhân-ı Kâtı (Tebrizli Hüseyin b.
Halef’in Farsçadan Farsçaya sözlüğünün çevirisi, ilk bas. 1799), Kâmus Tercümesi
(Firuzâbâdî’nin Arapça sözlüğünün çevirisi, ilk bas. 1814-17), Tuhfe-i
Asım (Arapça-Türkçe manzum sözlük, Bulak, 1838), Târîh-i Osmanî (1791-1808
yıllarını kapsar, 2 cilt, tsz.), Kamus-ül Muhît (bilimsel terimler
sözlüğü, 1814), Terceme-i Siyer-i Halebî (Halepli İbrahim’in siyerinin
manzum çevirisi, Mısır, 1832), Merahü’l-Maali fî Şerh-i Kasideti’l-Emâlî (akaidle
ilgili bir kasidenin çeviri ve açıklaması), Mazharü’l-Takdis bi Buruçi
Taifeti’l-Fransis (Mısır’ın Fransızlar tarafından işgali hakkında, Hasan
el-Cebarti’den çeviri), Tuhfe-i Lûgat-ı Arabiyye.
KAYNAKÇA: Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri I (1972),
İbnülemin Mahmud Kemal İnal / Son Asır Türk Şairleri (c. I, 1999), Behçet
Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve
Yazarlar Sözlüğü (1999), Şakir Sabri / Gaziantep Büyükleri (1999), İhsan Işık / Resimli ve
Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006,
gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2,
2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).
