Mutasavvıf-şair (D. 1759, Bitlis – Ö. 1832, Muş) Asıl adı Muhammed
Mustafa’dır. On beş yaşındayken Şems-i Bitlisî’den zahirî (pozitif) ilimler
konusunda dersler aldı. Yirmi yaşına girince maneviyat yoluna girerek Hacı
Hasan-ı Şirvani’ye bağlandı. Bağdat’ta Nâkibül-eşraf Hasan Efendi ve
İstanbul’da Mesnevihan Hoca Neşet Efendi’den yararlandı. Sonra nail-i hilafet
(vekâlet almak) olarak irşat (Hak yolunu gösterme) görevine başladı. Bağlı
olduğu Kadiri tarikatında bir ekol haline gelen Müştakiyye Şubesi, Müştak
Baba’ya izafeten (dayanarak) gelişti. Nesimi, Eşrefoğlu Rumi gibi o da Hz. Ali
soyundandır. Avrupa’dan Hindistan’a kadar çok yer gezdi. Uzun yıllar
İstanbul’da Eyüp Selâmi Efendi dergâhında kaldı ve II. Mahmud’un has nedimi
(sohbet arkadaşı) oldu. Şirvani’den musikî eğitimini aldı.Yetmiş beş
yaşındayken İstanbul’dan Bitlis’e dönerken Yezidîler tarafından boğularak
öldürüldü.
Divan’ı
edebî ve tasavvufî inceliklerle doludur. Dili yer yer ağır ve ağdalı, yer yer
sadedir. Zaman zaman şiirlerinde mahallî şiveye yer verdi, aruzu ustaca
kullandı. Çoğunlukla Türkçe, diğer ikisi Arapça ve Farsça olmak üzere üç dilde
şiir yazdı. Şiirlerinin bir kısmında Mevlâna’da olduğu gibi mülemma (mısralları
farklı dillerde yazma) vardır. Münacaat, naat, kaside, gazel, müstezat,
müfredat, kıt’a, terci-i bend gibi şekil ve türlerde şiirler yazdı. Şiirlerinde
tasavvufî remizler (işaret, ima) çoktur. Divan’ı 1847 yılında basıldı.
Ayrıca Asarü’l Müştak Esrarü’l-Uşşak adlı biyografisi, Mektubat-ı
Kimya-yı Müştak adlı kitabı ve Baharname adlı Farsça divanı da
basıldı.
Vahdet-i vücud (varlığın birliği) anlayışıyla Hakk’ı insanda
aradı. Mevlâna hayranıydı. Edebî yönü ve hitabeti güçlüdür. Aruzla yazdığı
şiirlerinde sembolik dil kullandı. İcralara udu ve sesiyle katılacak kadar
musikiye aşinaydı. Bu niteliği dolayısıyla, postnişin (tekke şeyhi) olduğu
Kadirîye tarikati içinde, musikî ve semaya özel önem veren Müştâkiye şubesi
kendi ekolü olarak kurulmuştu.
KAYNAK: Hüseyin Kazım Kadri / Büyük Türk
Lügati (1928), Vasfi Mahir Kocatürk / Tekke Şiiri Antolojisi (1955), Ferit
Develioğlu / Ansiklopedik Lügat (1970), Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı
Müellifleri II (1972), Abdülbaki Gölpınarlı / Türk Tasavvuf Şiiri Antolojisi
(1972), Mustafa Özkul / Divân-ı Müştâk Baba-Hayatı ve Eserleri (1972), Tahir-ül
Mevlevi / Edebiyat Lûgati (1973), Orhan Hançerlioğlu / İslâm İnançları Sözlüğü
(1984), Nurbaki Halûk / Anadolu Mûcizesi (1986), Süleyman Uludağ / Tasavvuf
Terimleri Sözlüğü (1995), Ahmet Necdet Sözer / Tekke Şiiri (1997), Ethem Cebecioğlu
/ Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü (1997), Mehmet Kemal Gündoğdu /
Müştâk Baba-Divân (1997), Safer (Dal) Baba / Tasavvuf Terimleri (1998), Murat
Bardakçı / İthal Mal Nostradamus’u Bırak Yerli Malı Müştak Baba’ya Bak
(Hürriyet, 17.4.2005), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli
Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).
