Tarihçi (D. 1909, Konya – Ö. 5 Şubat 2006, İstanbul). Paşalar,
valiler, bakanlar, büyükelçiler çıkarmış olan ve Fatin Rüştü Zorlu, Eşref
Kuşçubaşı, Vasıf Çınar gibi birçok ünlünün mensup olduğu Bedirhani
aşiretindendir. Bedirhan Bey’in Hüseyin Kenan adlı oğlundan dünyaya gelen ve
Cemal Kutay’ın babası olan Tahir (Kutay) Bey, birçok yerde görev yaptıktan
sonra Konya’da, bugünkü Yargıtay’la askeri mahkeme arası bir kurum olan İstinaf
Ceza Mahkemeleri Reisliği görevinde bulunmuş ve Millî Mücadele’nin hemen
başında da merkezi Sivas’ta olan Yargıtay (Mahkeme-i Temyiz) başkanlığı
yapmıştı. Cemal Kutay’ın annesi Süreyya Hanım, bugün Batı Trakya’da kalan
Dimetokalı Miralay Mustafa Nuri Bey’in kızıdır. Cemal Kutay, ailenin yedi
çocuğundan beşincisidir. Dört kız kardeşinden Faika, DP döneminde Elazığ
Milletvekili ve Millî Müdafaa Encümeni Başkanı olan Mehmet Şevki Yazman’la evlenmiş,
bu evlilikten Türkiye’nin ilk petrol mühendislerinden Tuncer Yazman doğmuştu.
Diğer kız kardeşi Fahrünisa, Albay Suphi Akgün’le evlenmişti. Haşim İşcan’la
dünür olan çiftin tek çocukları, Ege Üniversitesi kurucularından ve Türkiye’nin
ilk kalp cerrahlarından olan Prof. Dr. Sermet Akgün’dür. Üçüncü kız kardeşi
Fitnat, Atatürk’ün muhafızlarından ve Birinci dönem Van Milletvekili Hasan
Sıddık Haydari’dir. Dördüncü kız kardeşi Hayrünnisa, Konyalı tüccar Mustafa
Öztermiyeci ile evlenmişti. Cemal Kutay’ın erkek kardeşleri ise Kenan ve Abdi
Kutay’dır.
Cemal Kutay, henüz on yaşlarında iken Mevlevi dergahı şeyhi Velet
Çelebi’nin öğrencisi olarak icazet (yeterlilik) aldı. On üç yaşında iken
babasını kaybetti. On beş yaşına geldiğinde, eve destek olmak için tatillerinde
Konya’da çıkmakta olan Babalık gazetesinde düzeltmenlik yaptı. 1927
yılında idadiyi (lise) bitirdi, yüksek öğrenim görme imkânına sahip olamadı.
1928 yılında iş aramak için, cebinde üç-dört gün yetecek para ile Ankara’ya
giderek, hükümetin yayın organı Hakimiyet-i Milliye gazetesinde (1934’te
Ulus adını aldı) muhabir olarak çalışmaya başladı. Bu dönemde gazetenin yazarı
Falih Rıfkı (Atay) ile birlikte Ahmed Emin (Yalman), Hüseyin Cahit (Yalçın),
Ankara Müftüsü Şerafettin Yaltkaya, Esat Sezai Sümbüllük, Mehmet Âkif’in damadı
Ömer Rıza Doğrul, Ahmet Hamdi Akseki ile tanışarak onlardan destek gördü. Bu
yıllarda tanıştığı diğer isimler Abidin Daver, Refik Halit, Burhan Felek oldu. Hakimiyet-i
Milliye’de 1939’a kadar çalıştı. İşten çıkarılınca Konya’da Yeni Anadolu
isimli, Anadolu’da ilk defa sekiz sayfa, renkli başlıklı bir gazete çıkardı.
Daha sonra İstanbul’a giderek Celal Bayar’ın büyük oğlu Refi Bayar’
Ailesi Cemal Kutay’ı, 1944’te, Yugoslavya göçmenlerinden Niğde’ye
yerleşmiş olan Kamil-Nezahat çiftinin kızları Melahat (Günan) Hanım’la
evlendirdi. Bu evlilikten beş çocuğu dünyaya geldi. Çocuklarından Zeynep Sırma,
yüksek maden mühendisi Erol Kuyaş’la; Ayşe Mine, Adnan Koca ile, Ömer Faruk,
Prof. Dr. Sevil Kutay’la, Gazale Nilgün, yüksek inşaat mühendisi Mehmet
Ciğeroğlu ile, İnci Kübra, tanınmış fotoğraf sanatçısı Moris Maçoro ile
evlendiler.
1935 yılında Selçuklu’dan Osmanlı’ya adında bir biyografi
kitabını yayımlamış olan Cemal Kutay, Naşit Hakkı Uluğ’un idare müdürü olduğu
zamanda, Ulus’ta çalışan herkesin CHP’ye girmesini zorunlu kılmasına
rağmen siyasete ilgi duymadı. 1952’de, dostları Ebüzziyazade Velid, Hüseyin
Cahit ve Ahmet Emin’in karşı çıkmalarına rağmen, bin sekiz yüz abone bulmak
için seksen bin adrese bir açık mektup yazıp ilk büyük projesine başladı.
Tamamlandığında on iki bin sayfa ve yirmi cilt olan kronolojik değerler
içerisinde fasikül fasikül yayımlanan Türkiye İstiklal ve Hürriyet
Mücadeleleri Tarihi (1952-57) adlı kitabı yayımladı. Sonraki yıllarda Konya’daki
Babalık’ta başlayan ve Hakimiyet-i Milliye ile devam eden basın
hayatını Tan, Tanin, Son Telgraf gazetelerinde devam ettirdi. Son
Posta’da “İttihat ve Terakki nasıl çıktı, nasıl kuruldu, nasıl ayrıldı”
başlığıyla sekiz yüz yedi gün yayımladığı tefrika ile de bu alanda bir rekorun
sahibi oldu. Hür Anadolu ve Sedat Simavi’nin sahibi olduğu Yedigün
de onun kalem oynattığı diğer basın kuruluşları oldu. Sedat Simavi, Hüseyin
Cahit Yalçın’ın yazılarına, Faruk Nafiz Çamlıbel’in şiirlerine, Refik Halit
Karay’ın hikâyelerine 250 kuruş verirken Cemal Kutay’a 375 kuruş veriyordu.
Aktif gazeteciliği en son Tercüman’da yaptığı çalışmalarla noktalayan
Cemal Kutay, 2001 yılı sonuna kadar yüz seksen üç kitap yazarak önemli bir
rekora imza attı. 12208 sayfa ve yirmi ciltten oluşturulan; Mutlakiyet -
Meşrutiyet - Cumhuriyet devirlerini ele alan Türkiye İstiklâl ve Hürriyet
Mücadeleleri Tarihi kitabı, bu konuda hazırlanmış en kapsamlı eserdir.
Mason olduğu yolunda söylentilerin yaygın olduğu Kutay, yakın
dostları arasında büyük mason üstadları bulunduğunu, hatta Mim Kemal Öke,
İbrahim Necmi Dilmen, Besim Ömer Paşa’nın kendisine bu yolda teklif
getirdiklerini, ancak masonluğu kabul etmediğini söylemiştir.
Cemal Kutay, 5 Şubat 2006 günü İstanbul'da vefat etti, Karacaahmet
Mezarlığı'nda toprağa verildi.
“Cemal Kutay, tarihin, eğitimini almamasına rağmen tarihçi diye
anlatacağı birisi. O, tarihin içinden bulup çıkardığı veya ortaya attığı
iddialarla da (Türkçe ibadet, “Atatürk şamandı” gibi) gündeme
gelen bir kişilik. 2001 itibariyle yazdığı 183 kitapla belki bir dünya
rekorunun da sahibi. Bazı kitaplarda doğum tarihi hicri takvimden miladi
takvime dönüştürmedeki yanlışlıklardan dolayı 1906, 1907, 1912 yazsa da esasında
1909 yılında doğmuş olan ‘ku(ü)rt’ tarihçi Cemal Kutay, 90’ı aşmış yaşına
rağmen gündemde yer edinecek konu bulmakta zorluk çekmeyen ve hayatını halen
kalemle kazanan bir kişidir de.” (Cemal. A. Kalyoncu)
ESERLERİ:
TARİH: Selçuklu’dan Osmanlı’ya (1935), Türkiye İstiklal
ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi (1952-1957), Üç Devirde, İrfan ve
Vicdanının Hasreti Millet ve Devletini Arayan Adam: Mehmet Şeref Aykut
[1874-1939], Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Son Yüzyılımızda Bir İnsanımız: Hamidiye
Kahramanı Millî Mücadele Zafer Devri Başbakanı Hüseyin Rauf Orbay [1881-1964]
Hayat Hatıraları [618+683+828+799+691 sayfalık ayrı kapaklar içinde 5 cilt,
yüzlerce fotoğraf ile], Etniki Eterya’dan Günümüze Ege’nin Türk Kalma
Savaşı (1. cilt, 1980; 2.cilt: Ege’nin Kurtuluşu, 1981), Türk-Alman
Tarihi Kader Bağı Turkısch Deutsche Geschıchte Das Geminsame Srhirksal (gravür
ve belgelerle büyük boy, 1986), Kurtuluşun Ve Cumhuriyet’in Manevi Mimarları
(1973); Yüz Kırk Üç Yılın Perde Arkası Anayasa Kavgası ve Nasıl Bir Anayasa (1982),
Üç Devirden Hakikatler (3 cilt), Üç Devirde Bir Adam - Ali
Fethi Okyar’ın Hayat ve Hatıraları 1880-1943 (1980), Türk Millî
Mücadelesi’nde Amerika (1979), Sam Amca’ya Mektup Var (1955), Çerkez
Etem Dosyası (1995), Atatürk Devri Ekonomisi: Celal Bayar (4 cilt), Bir
Türk’ün Biyografisi: Celal Bayar (1949), Bilinmeyen Tarihimiz (4
cilt, 1974-1975), Örtülü Tarihimiz (1975), Sisli Tarihimiz (2
cilt, 1976-1977), Tarih Konuşuyor I (1-8 Cilt, Mustafa Nurettin
Peker’le, 1964-1968); Tarih Konuşuyor II (12 cilt, 1962-1968; 1-
Anavatanda Son Beş Osmanlı Türkü: 1962, 2- II. Dünya Harbi’nde Teşkilatı
Mahsusa Ve Hayber’de Bir Türk Genci: 1962, 3- Viyana Kapılarından Dönüş Ve
Osman Ağa’nın Çilesi: 1962, 4- 1913’te Garbı Trakya’da İlk Türk Cumhuriyeti:
1962, 5- II. Dünya Harbi’nde Belgrad’ı Kurtaran Türk: 1963, 6- Trablusgarp’ta
Bir Avuç Kahraman: 1963, 7- Necid Çöllerinde Mehmet Akif: 1963, 8- Millî
Mücadele’de Öncekiler Ve Sonrakiler: 1963, 9- Siyasi Mahkumlar Adası Malta:
1963, 10- Prens Sabahattin Bey, Sultan Iı. Abdülhamit, İttihat Ve Terakki: 1964,
11-Üç Paşalar Kavgası: 1964, 12- Lawrens’a Karşı Kuşçubaşı: 1965), Tarih
Sohbetleri (9 Kitap, 1966-1968), Cemal Kutay Kitaplığı ve Tarihsevenler
Klubü (1977’de iki yakın dostu ısrarla aranan kitaplarından bir bölümünü bu
başlık altında yayımladılar: 1- 31 Mart İhtilalinde Sultan Hamit, 2- Müslüman
Kardeşler Hareketi, 3- Şehit Tacidarlar, 4-5- İstiklal Savaşı’nın Maneviyat
Ordusu - 2 Cilt, 6- Avrupa’da Sultan Aziz, 7- Üç Paşalar Kavgası, 8- Necid
Çöllerinde Mehmet Akif, 9- Siyasal Sürgünler Adası Malta, 10- Belgrad’ı
Kurtaran Türk, 11- Trablusgarp’ta Bir Avuç Kahraman, 12- Lawrens’a Karşı
Kuşçubaşı), Sohbetler (16 Kitap, 1968-1970), Dünümüz Bugünümüz
Yarınımız Üzerinde Sohbetler, Geçmişten Günümüze Türk Kitaplığı (6 Kitap;
Rıfat Paşa’nın Ahlak Dünyası, Beklenen Adam, Avrupa’da Sultan Aziz, Sahte
Derviş, Nelere Gülerlerdi, Tarihte Türkler Araplar Hilafet Meselesi,
1971-1972), Hükümetleri İçinde Ahlak İçin Mücadele Cumhuriyet Devresinde
Suiistimaller Divan-ı Aliler [Yüce Divan] Meclis Tahkikatı (1984), Türkiye
İstiklal Ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi (20 cilt, 1957-1962), Türk
Nedir, Ne Değildir? Osmanlı Nedir, Ne Değildir? (Resimler ve Gravürler ile,
1986), Üç Devirde, İrfan Ve Vicdanının Hasreti Millet ve Devletini Arayan
Adam: Mehmet Şeref Aykut [1874-1939] (belgeler, resimler ile), Bediüzzaman
Said Nursi [1872-1960], Bir Geri Dönüşün Mirası (1994), İnsanı İnsan
Yapmış Bir İnsan [570-632] ve Günümüze Mirası (Hz. Muhammed
hakkında).
CEP KİTAPLARI: Atatürk Enver Paşa Hadiseleri, Talat Paşa’yı
Nasıl Vurdular, Sivas Kongresi’nde Atatürk’ün İstanbul Hükümetince Tevkifi
Girişimi, Karabekir Ermenistan’ı Nasıl Yok Etti, Millî Mücadele’de Yeşil Ordu
Efsanesi, Türkiye’de İlk Komünistler, Lozan’da İsmet Paşa’yı Kim Öldürecekti,
Mütareke’de Pontus Suikasti, Pembe Mendil, Halit Paşa Ali Çetinkaya Vuruşması,
150’likler Faciası, Lenin’e Karşı Enver Paşa, Şehitliklerimiz, Tarih ve Zaman
İbrettir, Türk Emek Nuru, Beş Kıtada Bir Türk Paşası Daniş Kara Belen, Türk
Kanadı, Selçuklu’dan Osmanlıya.
ATATÜRK YOLUNDA (Atatürk Konulu Eserleri): 1907 II. Meşrutiyet
Öncesi Mustafa Kemal’in Önerdiği Misak-ı Milli, Atatürk’ün Son Günleri
(1981), Ardında Kalanlar (1988), Atatürk Olmasaydı (1993), Atatürk
Bugün Olsaydı (1996), Atatürk’ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe
İbadet.
KAYNAKÇA:
İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye
Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli
ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006,
gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2,
2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Vitrindekiler
(Cumhuriyet Kitap, 3.9.1998), Vitrindekiler (Cumhuriyet Kitap, 20.8.1998),
Cemal. A. Kalyoncu / Ku(ü)rt Tarihçi (Aksiyon, 8.9.2001), Cemal Kutay 97
Yaşında Öldü (Hürriyet, 6.2.2006), Babam Atatürk’ün Son Kalesiydi (Hürriyet,
7.2.2006), TYB Türkiye Kültür ve Sanat Yıllığı (2007).
