Mutasavvıf (D. 1813, Gümüşhane - Ö. 13 Mayıs
1893, İstanbul). Tam adı Ahmed b. Mustafa b. Abdurrahman el-Gümüşhanevî.
Nakşi-Hâlidî şeyhlerindendir. Beş yaşında Kur’an’ı ezberledi. On yaşındayken
ailesi Trabzon’a göç ettiğinden tahsiline bu şehirde devam etti. Bölgenin
alimlerinden sarf, nahiv ve fıkıh dersleri aldı. 1831 yılında İstanbul’a
yerleşerek Bayezid Medresesinde hikmet, tarih, tasavvuf ve fen ilimleri okudu.
Daha sonra Mahmud Paşa Medresesine geçerek burada tahsilini ilerletti. Bu
medresenin hocalarının genellikle tasavvuf erbabı olması ve zaten kendisinin de
çocukluğundan itibaren tasavvufî bir çevrede yetişmiş olmasından dolayı
tasavvufta da ilerleme imkânı buldu. Mevlâna Hâlid-i Bağdadî halifelerinden
Trablusşam Müftüsü Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî’ye intisap etti. Bu zat
Gümüşhanevî’ye 1848 tarihinde 12 tarikatten icazet ve hilâfet verdi.
Etrafındaki sohbet halkasının gittikçe genişlemesinden ötürü Fatma Sultan
Camiinin çevresine yaptırdığı ek binalarla bir tekke kurdu. Burası Gümüşhaneli
Dergâhı olarak tanındı. 1877-78 Osmanlı-Rus savaşına talebeleriyle katıldı.
Gümüşhane, Bayburt, Rize ve Of’ta birer kütüphane kurdu. Bu kütüphanelerdeki
kitaplar Rus işgali sırasında Leningrad’a kaçırıldı. Kabri Kanûnî Türbesine
bitişiktir. İslâmî ilimlere, özellikle hadîs ilmine çok önem veren bir tasavvuf
anlayışı geliştirmiştir.
ESERLERİ:
HADİS: Garâibü’l-Ehâdîs, Letâifü’l-Hikem,
Râmûzu’l-Ehâdîs (çev. A. Bekine, 1980), Levâmiu’l-Ukûl (5 cilt), Hadîs-i
Erbaîn.
TASAVVUF: Câmiu’l-Usûl (çev. Rahmi
Serin, 1977), Rûhu’l-Ârifîn (yay. haz. Rahmi Serin, 1978), Necâtü’l-Gâfilîn
(çev. Ali Kemal Saran, tsz.), Mecmûatü’l-Ahzâb (kısmen çev. A. Faik
Arslantürkoğlu, 1992), Esrâr-ı Tarîk, Devâü’l-Müslimîn, Kitâbü’l-Ârifîn fî
Esrâri Esmâi’l-Erbaîn, Netâicü’l-İhlâs.
AKAİD: Câmiu’l-Mutûn fî Hakki
Envâi’s-Sıfati’l-İlâhiyye (çev. Fuad Günel vd., 1986), Zübdetü’l-Akâid.
FIKIH: Fezâil-i Cihâd, Menâsik-i Hac,
Risâle fi’l-Muhâceret, Müstağni’ş-Şurûh, Risâle Makbûle fî Hakki’l-Müceddid.
HAKKINDA: Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı
Müellifleri I (1972), İrfan Gündüz / Gümüşhanevî Ahmed Ziyâüddîn (1985), Hülya
Yılmaz / Dünden Bugüne Gümüşhanevî Mektebi (1997), Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî
Sempozyum Bildirileri (1992).
