Mustafa Satı Bey (Satı El Husrî)

Eğitimci, yazar (D. 1884, San / Yemen - Ö. 23 Aralık 1968, Bağdat). Tam adı Mustafa Sâtı b. Muhammed Hilâl b. Seyyid Mustafâ el-Husrî olup Sâtı adıyla tanındı. 1913’te atandığı Müntefik Mutasarrıflığı görevine başlamak için çıktığı yolculuk sırasında Basra’da vapur içinde öldürülen devlet adamı Bedii Nuri el Husrî’nin kardeşidir. Mülkiye İdadisi (lise ve yüksek bölümü, 1900) mezunu. Daha ortaöğrenim yıllarında iken matematiğe ilgi duydu. Arkadaşları arasında “Arşimet” lakabı ile tanınırdı.

Eylül 1900’den itibaren Yanya İdadisi’nde (lise) beş yıl öğretmenlik yaptı ve bu arada kaymakamlık stajını tamamladı. Abdülhamid yönetiminin baskısından rahatsızlık duyarak öğretmenliği bıraktı. 1905’ten itibaren Radovişta (Kosova) ve Florina’da (Manastır) kaymakamlık yaptı. Meşrutiyet üzerine yaptığı konuşmalardan ikisi Manastır’da Neyyir-i Hakikat’te yayımlandı. II. Meşrutiyet’in ilânından sonra (1908) kaymakamlıktan istifa ederek İstanbul’a geldi. Dârülmuallimîn-i İbtidaiyye (Erkek İlköğretmen Okulu), Darülmuallimîn-i Âliye (Erkek Yüksek Öğretmen Okulu), Mekteb-i Mülkiye (Siyasal Bilgiler Okulu) ve Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye (Yüksek Din Okulu)’de öğretmenlik yaptı. 1912’de Darüşşafaka Lisesi müdürlüğüne geçti. 1915’te Dârü’l-Mürebbiyat’ı (Çocuk Yuvası) kurdu. Yüksek Öğretmen Okulu’nun yönetiminde iken çağdaş eğitim sistemine ayak uyduramayan öğretim görevlilerinden, İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun içinde bulunduğu üç kişi dışında, çoğunu değiştirdi. Mondros Mütarekesi’nin ardından Osmanlı uyruğundan çıkarak Suriye vatandaşlığına geçti. Fransızların Suriye’yi işgalinden sonra Irak’a gitti. Burada çeşitli bakanlıklarda bulundu ve okullarda öğretmenlik yaptı. 1941’de Irak’tan ayrılarak 1944’e kadar Beyrut’ta kaldı. 1953’te resmî görevlerinden istifa ederek hayatının son yıllarında sadece ilmî çalışmalar yaptı.

Meşrutiyet’in ilk yılında Üsküp’te Sabri Cemil’in çıkardığı Yeni Mekteb dergisinde makaleler yazdı. Orada Mustafa Şekip’le öğrencilerin kabiliyetleri konusunda tartışmaya girdi. Daha öğrenci iken İkdam ve Tarik gazetelerinde çeşitli yazıları yayımlandı. Malumat, Servet-i Fünûn’da fizik, kimya, öğrenim metoduna dair makaleler yayımladı. Ulum-i İktisadiye ve İçtimaiye, Tedrisat-ı İptidaiye, Terbiye Encümeni, Harp, İçtihad, Düşünce, Envar-ı Ulû, Ulûm-ı İçtimaâiye dergilerinde, Tanin gazetesinde sürekli yazılar yazdı. Terbiye ve Aşiyân dergilerini çıkardı. Birincisinde Ziya Gökalp ve Sadrettin Celâl ile eğitim konusunda devamlı tartışmalara girdi. Eski dönemlerin “Tariz” ve “Hiciv” biçimini alan tartışmalarından sıyrılarak, Batı yazarları tarzında ciddi ve objektif tartışmayı ilk yapanlardan biri oldu. 

BAŞLICA ESERLERİ:

Lâyihalarım (1910), Etnografya (İlm-i Akvam, 1911), Dürûs-ı Eşya (Eşya Dersleri, 1911-14), Mebâdî-i Ulûm-ı Tabîiyeden Tarîh-i Tabiî ve Tatbikatı (1912), Vatan İçin (Balkan Savaşı sırasında verdiği beş konferans, 1913), Büyük Milletlerden Japonlar, Almanlar (Japonlar kısmı, 1913), Ümit ve Azim (8 Konferans, 1913), Dirâsât an Mukaddimeti İbn Haldûn (çev. Süleyman Uludağ, 2002).

Ayrıca hayvancılık, biyoloji, fizik ve kimya ile ilgili eserleri de vardır.

KAYNAKÇA: Hilmi Ziya Ülken / Çağdaş Düşünce Tarihi (1966), Mücellidoğlu Ali Çankaya / Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (c. III, 1968), CDT Ansiklopedisi (c. 3, s. 608, 1983), TCDT Ansiklopedisi (c. 2, s. 482, 1985),  Büyük Larousse (c. 16, s. 10204, 1986), Ana Britannica (c. 19, s. 115, 1987), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Mustafa Ergün / İkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri: 1908-1914 (1996), Ekmeleddin İhsanoğlu vd. / Osmanlı Tabii ve Tat­biki Bilimler Literatürü Tarihi (2006), Ali Şakir Ergin / Bir Mektup Bin Hatıra (Yozgat Gün­dem, sy. 20, s. 4-5, 2007), Şit Tufan Buzpınar / TDV İslam Ansiklopedisi (c. 36, s. 176-178, 2009).