Mutasavvıf, bilgin ve devlet adamı (D. 1584, İstanbul – Ö. 1660).
Celvetî ve Melâmî-Üveysî şeyhlerindendir. Tasavvufî eğitimini zahiren Aziz
Mahmud Hüdâyî’den, Üveysî olarak da İdrîs-i Muhtefî’den aldı. Şiirlerinde Abdî
mahlâsını kullandı. En çok, yazdığı Mesnevî şerhi ile ünlüdür. Kâtip olarak
Anadolu’nun birçok yöresinde çalıştı. Celvetîlik, Bayramîlik ve Melâmîlik onun
aracılığıyla geniş alanlarda teşkilâtlanma imkânı buldu. Bu tarîkatlere
uygulanan siyasî baskıları önleyebilecek bir çevreye sahip oldu. Ömrünün
sonlarında Koca Mustafa Paşa Dergâhı yakınlarındaki evinde ibadet ve eser
yazmakla meşgul oldu. Yetiştirdiği bir Rûmî lâle türüyle Türk çiçekçilik
tarihinde önemli bir kişidir. Bu sebeple Sultan İbrahim tarafından
“Serşükûfeci” (Çiçekçibaşı) olarak tayin edildi.
ESERLERİ:
Şerh-i Mesnevî/Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî (5 cilt), Semerâtü’l-Fuâd fi’l-Mebdei
ve’l-Meâd, Nasîhatü’l-Mülûk Terğîben li Hüsni’s-Sülûk, Mir’âtü’l-Esfiyâ fî
Sıfâti Melâmiyyeti’l-Ahfiyâ, Ricâlü’l-Gayb, Tevkîât-ı Selâtîn-i
Osmâniye/Düstûru’l-İnşâ, Meslek-i Uşşâk (Haz. Talip Hafızoğlu, 1999), Cevherü’l-Bidâye
ve Dürretü’n-Nihâye, Terceme-i Mekâsıdi’l-Ayniyye, Tedbîrü’n-Neş’eteyn ve
Islâhu’n-Nüshateyn.
KAYNAK: Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri I (1972), Murat
A. Karavelioğlu / “Abdullah Efendi (Sarı)” Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar
Ansiklopedisi (c. I, 1999), İhsan
Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (2. bas., 2009).