Asker, şair, tarih yazarı (D. 1838, İstanbul - Ö. 1892, Bağdat).
Şiirlerinde Hüsnî mahlasını kullandı. Tam adı Süleyman Hüsnî Paşa’dır. Harbiye
Mektebini bitirerek (1859) Yenipazar (Bosna), Hersek ve İşkodra’da görev yaptı.
Girit isyanının bastırılmasında (1867) gösterdiği başarıdan dolayı yarbaylığa
yükseltilerek Harbiye Mektebi münşaat müdürlüğüne, mirlivalığa (Tuğgeneral)
yükselerek askerî okullar nazırlığına getirildi (1873). Abdülaziz’in tahttan
indirilmesinde önemli rol oynadığını göz önüne alan II. Abdülhamid tarafından
mareşallik rütbesiyle Bosna-Hersek komutanlığına atanıp İstanbul’dan
uzaklaştırıldı. Bu görevi sırasında Karadağ isyanını bastırıp, Şıpka’da Rus
ordusunu yenilgiye uğrattı. Ancak Tuna ve Balkan orduları başkomutanı olarak
katıldığı Osmanlı-Rus Savaşı’nda (1877-78) Osmanlı ordusu mağlup oldu. Bu
yenilgiden sorumlu tutularak, II. Abdulhamid’in isteğiyle yargılandı. Rütbeleri
alınarak sürüldüğü (1878) Bağdat’ta on dört yıl yaşadı ve orada öldü. Musa
Kâzım Camiî içindeki Ebu Yusuf Hazretleri’nin mescidinin girişine gömülüdür.
Tanzimat döneminde Osmanlıcılığa karşı Türkçülüğü savunmuş olan
Süleyman Paşa, bu görüşünü tarih ve dil alanında da uyguladı. Askerî Mektepler
Nezaretinde iken askeri rüştiye mekteplerini (askeri ortaokul) ve öğretmenlerini
yetiştiren okulları açtı. Târih-i Âlem adlı eserinden dolayı, 1875’te
Paris’te toplanan Coğrafya Kongresinde kendisine ikinci rütbeden bir madalya
verildi. Hayatı ve mahkemesi hakkında geniş bilgi, oğlunun yazdığı Süleyman
Paşa’nın Muhakemesi (1912) adlı eserdedir.
ESERLERİ:
EDEBİYAT ve DİL: Mebâni’l-İnşâ (2 cilt, 1874), İlm-i
Sarf-ı Türkî (Türkçe dilbilgisi, 1875).
TARİH: Târih-i Âlem (dünya tarihi, Adem peygamberin
yaratılışından İslâmiyet’in doğuşuna kadar geçen olayları kapsar, 1874), Umdetü’l-Hakayık
(1877 Osmanlı-Rus Savaşını anlatan bu eser, daha önce Ceride-i Askeriyye’de
yayımlanan ve 1293 Osmanlı-Rus harbini tenkit maksadıyla yazılmış “Harb-i Ahir
ve İstihkamât” adlı eseri tenkit için yazılmıştır, 6 cilt, 1828), Hisse-i
İnkılâp (Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilişi ile 5. Murad’ın tahta
çıkışını anlatır, 1908).
DİN: İlm-i Hâl-i Sagir, İlm-i Hâl-i Kebir.
ÇEVİRİ: Terceme-i İrâde-i Cüz’iyye (Akkirmanî’den).
KAYNAK: Sami Bey / Süleyman Paşa Muhakemesi, (Osmanlı Müellifleri,
c. 2, s. 249, 1971-1975), Nihat Sami Banarlı / Resimli Türk Edebiyatı Tarihi
(1971-79), Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri I (1972), Nail Tuman /
Tuhfe-i Nailî (c. 1, 1999), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü
(18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas.
1999), TDOE-TDE Ansiklopedisi (c. 5, 2004), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye
Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).
