Rüstem Paşa (Sadrazam)

Osmanlı sadrazamı, Diyarbekir valilerinden (D. 1500, Skradin / Hırvatistan - Ö. 10 Temmuz 1561, İstanbul). Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan’la evlendiğinden, Damat Rüstem Paşa olarak da bilinir. Arnavut asıllı bir ailedendir. Haremde terbiye görerek buradan rikab ağalığı ile çıktı. Sonra Diyarbekir Valisi oldu (1539). Mihrimah Sultan’la evlendikten sonra kendisine vezirlik (bakanlık) verildi (1544). Üçüncü vezirken (bakan), 1544’te Hadım Süleyman Paşa’nın görevden alınması üzerine yerine getirilmesi beklenen II. Vezir Divane, Husrev Paşa’yı Hürrem Sultan’ın emriyle birbirine düşürdü ve ardından Sultan Süleyman hem Husrev Paşa’yı hem de Hadım Süleyman Paşa’yı azledip sadrazamlığa (başbakan) Rüstem Paşa’yı getirdi.

Hürrem Sultan’la Mihrimah Sultan bir olup Şehzade Mustafa’nın idamına ortam hazırladılar. Kanunî, Şehzade Mustafa’yı öldürttükten sonra yeniçerilerin ayaklanma çıkarabileceği korkusuyla Rüstem Paşa’yı azletti (1553) ve yerine Kara Ahmet Paşa’yı getirdi. Ancak Hürrem Sultan ile Mihrimah Sultan, Rüstem Paşa’yı sadrazamlığa tekrar getirebilmek için çalıştılar. 29 Eylül 1555 tarihinde Kanuni Sultan Süleyman, basit bir bahaneyle, Kara Ahmet Paşa’yı Divan-ı Hümayun (Bakanlar Kurulu)’un ortasında idam ettirdikten sonra Rüstem Paşa tekrar sadrazam oldu ve ölünceye kadar da bu görevde kaldı… 10 Temmuz 1561 tarihinde öldü ve Şehzade Camisi’ndeki türbesinde toprağa verildi.  

Rüstem Paşa zengin, tedbirli ve akıllı bir kimseydi. Söylentiye göre Osmanlı İmparatorluğunda, padişahlardan sonra en zengin kişidir. 815 çiftliği, 476 su değirmeni, 1.700 kölesi, 2.900 atı, 1.106 devesi, 100 gümüş eyeri, 500 altın eyeri, 2.000 zırhı, 130 çift altın üzengisi, mücevherle süslü 760 kılıcı, 1.000 gümüş mızrağı, 78 bin duka altını, 11.200.000 akçe değerinde nakit parası vardı... Biri Tekirdağ’da, diğeri İstanbul’da olmak üzere, kendi adına yaptırdığı iki adet cami bulunmaktadır. Ayrıca, Edirne’de Mimar Sinan’a Rüstem Paşa Kervansarayı’nı, Kütahya’da Anadolu Beylerbeyliği yaptığı sırada bir medrese ve bir hamam yaptırmıştır. Kütahya’daki bu eserlerden hamam günümüze kadar gelmiş; taç kapısının bir bölümü hariç yıkılan medrese ise aslına uygun olarak yeniden yapılmıştır.

Paşa’nın, Mihrimah Sultan’dan oğlu ve kızları olup yirmişer-otuzar yaşlarında ölmüşlerdir. Başka bir eşinden olan oğlu Osman Beydir.

Rüstem Paşa Hanı

1539-1542 tarihleri arasında Diyarbakır valiliği yapan Rüstem Paşa tarafından yaptırılmış olmalıdır. Söz konusu han, Rüstem Paşa adından başka Yenikapı adıyla da bilinmekleydi. Yenikapı'nın dışarıdan girişle sağ tarafında bulunan handan günümüze bir şey kalmamıştır.

KAYNAKÇA: Rahmi Hüseyin Ünal: Diyarbakır İlindeki Bazı Türk-İslam Anıtları Üzerine Bir İnceleme (Erzurum, 1975), M. Özgür Başaran / Diyarbakır Valisi Rüstem Paşa ve Mihrimah Sultan (Çaba dergisi, Sayı: 71, Mayıs-Ağustos, 2011), İhsan Işık / Diyarbakır Ansiklopedisi (2013).