Damat Mehmed Ali Paşa

Osmanlı Devlet Adamı

Doğum
Ölüm
29 Haziran, 1868

Osmanlı devlet adamı, Sultan II. Mahmud'un damadı, Sultan Abdülmecid'in eniştesi, şair, tasavvuf erbabı, hayırsever, Adile Sultan'ın eşi, Tophane Müşiri, Kaptanıderya, Serasker ve Sadrazam (D. 1813, Hemşin / Rize – Ö. 29 Haziran 1868, İstanbul). Hemşinli Damat Mehmet Ali Paşa olarak da bilinir. Hacı Ali oğullarından fındık tüccarı ve aynı zamanda da Galata Başağası olan Hacı Ömer Ağa'nın oğludur. Babasıyla birlikte İstanbu'la geldi ve yine kendisi gibi Rizeli olan Kaptanıderya Pabuççu Ahmed Paşa'nın dairesine girdi. 1828’de saraya alındı ve 1831’de 2. Mabeynci oldu (Mabeyn, Haremle selamlık arasında olan bölüm olup, sarayın bütün işlerinin yürütüldüğü yerdir. Buradaki görevlilerin başına Mabeynci veya Mabeyin Başkatibi denirdi. Bunlar padişahın dışarıyla ve haremle olan işlerine bakarlar, dışarıdan gelen bütün yazıları, istekleri ve diğer şeyleri ilk önce bunlar inceler gerekli gördüklerini de padişaha arz ederlerdi).

Yakışıklılığı ile meşhur Mehmed Ali Paşa, Adile Sultanla burada tanıştı. Sultan II. Mahmud, evlenme çağına gelen kızını, kabiliyetli, yakışıklı, uzun boylu, ve çok güvendiği Mehmet Ali Paşa ile evlendirmek ister. Bunun için onu 1254 (1838)'de Nizip'de Hâfız Paşa ordusunu teftişe gönderdi. Teftişi tamamlayıp gelirse kızını ona vereceğini vaat eder.  1255 (1839) de Mısır Hidivi Kavalalı Mehmet Ali Paşa ordusunun Hafız Paşa Ordusunu yendiğini öğrenir. Ordunun geri çekilişinde hazine ile birlikte Malatya'ya gitti. İstanbul'a döndüğünde Sultan II. Mahmud vefat etmiş, oğlu Sultan Abdülmecid tahta çıkmıştır. Kendisi mirlivalık rütbesi ile ödüllendirildi ve bahriyeye gönderildi. Ardından Askeri Şura üyesi ve Ocak 1841'de Tophane feriki (kolordu komutanı) oldu. 31 Ocak 1844'de vezirlik rütbesiyle de Tophane müşiri (mareşal) oldu.

Mart 1845'de Âdile Sultan'la nişanlanıp o senenin Temmuz'unda da düğün yapıldı. Bu düğünü Adile Sultan’ın kardeşi olan yeni padişah Sultan Abdülmecid yapmış, 19. Yüzyılın en muhteşem düğünlerinden birisi olmuştur. Adile Sultan büyük bir tören alayı ile Beylerbeyi Sarayı'ndan alınıp Valide Sultan'ın Koçili sandalına bindirilerek Kuleli kışlasında kendisine tahsis edilen Neşatabad Sarayı'na götürüldü. Bu düğün şerefine hafif suçları affedildi, ihsanlar (hediyeler) dağıtıldı. Bu düğünün en büyük ihsanı ise Mehmet Ali Paşa'nın düğünden bir yıl sonra, 10 Ağustos 1845'de Kaptanıderyâ (Deniz Kuvvetleri Komutanı) olmasıdır. Bu vazifede yaklaşık 2 yıl kaldıktan sonra 20 Temmuz 1847'de azl edildi. Bir hafta sonra da Mecâlis-i Âliye'ye görevlendirildi.

12 şubat 1848de ikinci defa  olarak kapdan-ı deryâlığa (Donanma Komutanı) getirildi. 11 Mart 1849da Serasker oldu. Seraskerlik, Sadrazamdan sonra orduya komuta eden en yüksek rütbedeki görevlidir. Daha sonraki zamanlarda buna Milli Savunma Bakanı veya Genelkurmay Başkanı gibi karşılıklar gelmiştir. 17 Mayıs 1851de bu görevden ayrıldı ve birkaç gün geçince yine Mecâlis-i Âliye'ye memur oldu. O sene üçüncü kez kaptan-ı deryâ oldu. 1852 senesinde Mecidî nişanının birinci rütbesi ile ödüllendirildi.

Serasker olarak görev yaptıktan sonra, I. Abdülmecit döneminde yedi ay on iki gün sadrazamlık görevinde (4.10.1853 – 14.5.1853) bulundu. Onun Sadrazamlığı döneminde, Fransa’da imparatorluğunu ilan eden ve uluslararası ilişkilerdeki konumunu güçlendirmek isteyen III. Napolyon'un, Osmanlı Devleti’nde yaşayan Katoliklerin himayelerini Fransa’ya veren 1740 tarihli antlaşmanın yeniden yürürlüğe girmesini istedi. Aynı süreçte Rusya da Osmanlı Ortodoksları için benzer haklar isteyerek, katı bir asker ve koyu bir Ortodoks olan Prens Menşikov'u İstanbul’a olağanüstü yetkilerle donatılmış elçi olarak yolladı. Bu sorunu kendi çıkarları için tehlike olarak algılayan İngiltere, Fransa ve Avusturya Osmanlı Devletine giderek artan destek vermeye başlamıştı.  

Sadrazam Damat Mehmet Ali Paşa, Prens Menşikov'un taleplerinin kabul edilmemesi halinde İstanbul’dan ayrılacağı ültimatomunu vermesi ve muhtemel taktik mülahazalarıyla Prens'e sürekli direnen Hariciye Nazırı Sadık Rıfat Paşa ile birlikte görevinden alındı. Sadrazamlığa Giritli Mustafa Naili Paşa, Hariciye Nazırlığına da Koca Mustafa Reşit Paşa atandı. Ancak bu görev değişikliklerine karşın Prens Menşikov yine de 27 Mayıs 1853’te İstanbul’dan elleri boş olarak ayrılmış ve arkasından Kırım Savaşı başlamıştı.

Kendinden sonra Sadrazam olan Mustafa Reşit Paşanın zamanında çıkan softalar vakasında Mehmet Ali Paşanın teşviki olduğu anlaşılarak Paşa Kastamonu’ya sürüldü. Fakat karısı Adile Sultanın şikâyet ve iltiması üzerine affedilip kimse ile münasebette bulunmamak şartı ile İstanbul’a getirilmiş, sonra yine beşinci defa olarak Kapdanı Derya olmuştur. Abdülâziz saltanata geçince onu altıncı defa olarak Kapdanı Deryalığa geçirdi.

Mehmed Ali Paşa, 55 yaşında iken, 29 Haziran 1868’de, İstanbul’da vefat etti. Vefat ettiğinde bütün devlet görevlerinden ayrılmıştı. İstanbul Eyüp’te Bostan iskelesine gömülmüştür.

Kaptan Paşa iken büyük havuzla Haliç fabrikasını ve yeni tezgâhlar yaptırmıştır. Tophanede top dökmeğe mahsus yeni binalar meydana getirmişti. Beykoz’da, Gemlikte, Bozcada’da, Terkos ve Dursunköyü’nde camileri, Beşiktaş ve Hasköy taraflarında çeşmeleri vardır.

Genç yaşında Kaptan-ı derya Rizeli Papuççu Ahmet Paşa'nın kaptanlığında donanma ile denizlerde gezdiklerinden dolayı kaptanlığı ve denizciliği oldukça severdi. Bundan dolayı bilgisi ve tecrübesi de emsal ve akranlarından fazla idi. Nitekim bu sevgisi onun çok güzel hizmetler yapmasını sağlamıştır. Tersane-i Amire nizamlarına ve yeni usul ve düzende bir takım makineler getirtilmesine ve yeni gemi yapım havuzları inşasına pek çok hizmetler sarf etmiştir. Torunları da devlette önemli görevler ifa eden saygıdeğer insanlardır. Oğlu Edhem Mahmud Paşa da Refia Sultanla evlenip saraya damat olma geleneğini sürdürmüştür. Meclis-i Vâlâ'da vezir rütbesiyle bulunmuştur. Şura-yı Devlet (Danıştay) üyeliği de yapmıştır. 36 yaşında vefat etmiştir. Oğlu Mehmet Ali Bey de ondan iki sene sonra ölmüştür. Edhem Mahmud Paşa arkasında sadece bir kız çocuğu bırakmıştır.

 

Adile Sultan'ın, eşi Mehmet Ali Paşa'nın ölümünden sonra kaleme aldığı ağıt:

 

Hoş idi halim onunla, bana şefkatli idi

Bir iyal idi mahabbetli, mürüvvetli idi

Düşman ve dostunu anlardı, dirayetli idi

Râzı-yı hükm-i kaza, pek ulu devletli idi.

 

Bir Mehmet Ali Paşa idi o dünyada

Şad ede ruhunu Mevlâ mele-i âlâda

 

Kimsenin canını yakmak ona gayr-i imkan

İntikam alma ise müşkil ve ihsan-âsân

Bir Mehmet Ali Paşa idi ol dünyada

Şimdi hâk (toprak) içre veli mertebesi a‘lâda

 

Sandım onunla ömrüm dertsiz geçer

Hatırımdan onun gitmez idi hiç ayrılığı

Neyleyem böyle imiş Hüda emri, kaderin hükmü

Yanarım ayrılık ateşi ile haşre kadar

Bir Mehmet Ali Paşa idi ol dünyada

Kendisi sonsuzluğa gitti, koydu beni tenhâda

 

Devlet ve dine sadakatle ederdi hizmet

Peygamber emrini icraya kılardı gayret

Bir özü doğru, sözü doğru muhibb-i devlet (devletini seven)

Öyle bir yar için Adile ağlar elbet

Bir Mehmet Ali Paşa vardı o dünyada

Yüzünü göstere Allah ona ukbada (Ahirette)

 

KAYNAK: İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Muhammet Safi / Hemşinli Damat Mehmet Ali Paşa (Vakıf Rize Dergisi, Sayı: 36, Ağustos-Eylül, İstanbul 2006, sf. 93-97).

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör