Ahmet Temir

Dil Araştırmacısı

Ölüm
19 Nisan, 2003
-
Eğitim
Berlin Üniversitesi Felsefe Fakültesi

Dilci (D. 1912, Elmet / Şamara / Tataristan - Ö. 19 Nisan 2003). Aydın bir kadın olan annesi Zeynep, Müslüman kadınları uyarmak ve aydınlatmak için çeşitli yazılar yazmış; babası Reşit Carullah, mahallenin imamlığını ve mektebin öğ­retmenliğini yapmış, 15 Şubat 1938 günü Ruslar tarafından kurşuna dizilerek şehit edilmişti. İlkokula kendi köyünde başladı, 1920’den sonra Bügülme şehrinde devam etti. Tatar Millî Hareketine katılması bahane edilerek, okulla ilişiği kesilince, içinde bulunduğu şartlar ve okuma arzusu onu, yur­dundan ayrılmak zorunda bıraktı. 1929’da Batum üzerinden geldiği Türkiye’ye iltica etti.

Trabzon Muallim Mektebinde okuduktan sonra, 1935 yılında Haydarpaşa Lisesinden mezun oldu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde başladığı yükseköğrenimini ise burslu olarak gönderildiği Berlin Üniversitesi Felsefe Fakültesinde tamamladı (1941). Doktorasını Almanya’da 1943 yılında felsefe branşında yaptı. 1936-51 yıllan arasında Müzeler Genel Müdürlüğünde çalışan Ahmet Temir, iki yıl süreyle Hamburg Üniversitesinde Türkçe Okutmanlığı yaptı. Burada “Kırşehir Emiri Cacaoğlu Nureddin’in 1272 tarihli Arapça-Moğolca Vak­fiyesi” adlı tezi ile 1953’te doçentlik unvanı kazandı. 1955 yı­lında AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Bö­lümünde çalışmaya başladı. Burada, 1962 yılında profesörlüğe yükselerek 1982 yılında emekli oluncaya kadar çalışmalarını sürdürdü. Profesör olduğu yıl kurulan Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsünün kurucuları arasında yer aldı ve enstitünün başkanlığını üstlendi.

Birçok kuruluşun üyesi olan Ahmet Temir, Türk Kül­türünü Araştırma Enstitüsünün kurucusu ve ilk başkanı;  ayrıca, Türk Dil Kurumu, Milletlerarası Şark Tetkikleri Cemiyeti, Ural-Altay Cemiyeti, Fin-Ugur Ce­miyeti, Piac (Daimî Milletler Arası Altaistler Konferansı) ve An­kara Satranç Derneği üyesiydi.

İlk yazısı 1931de Ayaz İshakî tarafından Berlin’de çıkarılan Yanga Millî Yul (Yeni Millî Yol) der­gisinde, ikinci yazısı Cumhuriyet gazetesinde, daha sonra telif ve çeviri makaleleri AÜ DTCF Dergisi, Türk Yurdu, Türkoloji Dergisi, Türk Kültürü, Türk Dili dergilerinde yoğun olmak üzere çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlandı. Türk  Ansiklopedisi’ne maddeler yazdı. Özel hayatında dağcılık, paten, müzik ve satrançla uğ­raşan Ahmet Temir, hayatının sonuna kadar Ankara’da ikamet etti. Türkiye’de ilk olarak üniversitede Moğolca öğretimini başlatan bilim adamı olarak, bu alanda önemli çalışmalarda bulunup öğrenciler yetiştirmiştir.

BAŞLICA ESERLERİ:

ARAŞTIRMA-İNCELEME: Moğolların Gizli Tarihi (1948), Die Konyunktionen und Sotzeinlei Tungen im Altürkischen (Eski Türkçede Bağlaçlar ve Cümle Girişleri, 1956), Kırşehir Emiri Nureddin Hoca’nın 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi (1960), Ural-Altay Dilleri Teorisi - Türk Dünyası El Kitabı (1976), Kuzey Türkçesi -Türk Dünyası El Kitabı (1976), Türkoloji Tarihinde Wilhelm Radloff Devri (1991).  

ÇEVİRİ: Sibirya’dan (W. Radloff’dan, 1976).

KAYNAK: Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk Dünyası (A.K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).

 

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör