Dilci (D. 1912, Elmet / Şamara / Tataristan -
Ö. 19 Nisan 2003). Aydın bir kadın olan annesi Zeynep, Müslüman kadınları
uyarmak ve aydınlatmak için çeşitli yazılar yazmış; babası Reşit Carullah,
mahallenin imamlığını ve mektebin öğretmenliğini yapmış, 15 Şubat 1938 günü
Ruslar tarafından kurşuna dizilerek şehit edilmişti. İlkokula kendi köyünde
başladı, 1920’den sonra Bügülme şehrinde devam etti. Tatar Millî Hareketine
katılması bahane edilerek, okulla ilişiği kesilince, içinde bulunduğu şartlar
ve okuma arzusu onu, yurdundan ayrılmak zorunda bıraktı. 1929’da Batum
üzerinden geldiği Türkiye’ye iltica etti.
Trabzon Muallim Mektebinde okuduktan sonra,
1935 yılında Haydarpaşa Lisesinden mezun oldu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih
Coğrafya Fakültesinde başladığı yükseköğrenimini ise burslu olarak gönderildiği
Berlin Üniversitesi Felsefe Fakültesinde tamamladı (1941). Doktorasını
Almanya’da 1943 yılında felsefe branşında yaptı. 1936-51 yıllan arasında
Müzeler Genel Müdürlüğünde çalışan Ahmet Temir, iki yıl süreyle Hamburg
Üniversitesinde Türkçe Okutmanlığı yaptı. Burada “Kırşehir Emiri Cacaoğlu
Nureddin’in 1272 tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi” adlı tezi ile 1953’te
doçentlik unvanı kazandı. 1955 yılında AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Türkoloji Bölümünde çalışmaya başladı. Burada, 1962 yılında profesörlüğe
yükselerek 1982 yılında emekli oluncaya kadar çalışmalarını sürdürdü. Profesör
olduğu yıl kurulan Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsünün kurucuları arasında
yer aldı ve enstitünün başkanlığını üstlendi.
Birçok kuruluşun üyesi olan Ahmet Temir, Türk
Kültürünü Araştırma Enstitüsünün kurucusu ve ilk başkanı; ayrıca, Türk Dil Kurumu, Milletlerarası Şark
Tetkikleri Cemiyeti, Ural-Altay Cemiyeti, Fin-Ugur Cemiyeti, Piac (Daimî
Milletler Arası Altaistler Konferansı) ve Ankara Satranç Derneği üyesiydi.
İlk yazısı 1931de Ayaz İshakî tarafından
Berlin’de çıkarılan Yanga Millî Yul (Yeni Millî Yol) dergisinde, ikinci
yazısı Cumhuriyet gazetesinde, daha sonra telif ve çeviri makaleleri AÜ
DTCF Dergisi, Türk Yurdu, Türkoloji Dergisi, Türk Kültürü, Türk Dili dergilerinde
yoğun olmak üzere çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlandı. Türk Ansiklopedisi’ne maddeler yazdı. Özel
hayatında dağcılık, paten, müzik ve satrançla uğraşan Ahmet Temir, hayatının
sonuna kadar Ankara’da ikamet etti. Türkiye’de ilk olarak üniversitede Moğolca
öğretimini başlatan bilim adamı olarak, bu alanda önemli çalışmalarda bulunup
öğrenciler yetiştirmiştir.
BAŞLICA ESERLERİ:
ARAŞTIRMA-İNCELEME: Moğolların Gizli Tarihi
(1948), Die Konyunktionen und Sotzeinlei Tungen im Altürkischen (Eski
Türkçede Bağlaçlar ve Cümle Girişleri, 1956), Kırşehir Emiri Nureddin
Hoca’nın 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi (1960), Ural-Altay
Dilleri Teorisi - Türk Dünyası El Kitabı (1976), Kuzey Türkçesi -Türk
Dünyası El Kitabı (1976), Türkoloji Tarihinde Wilhelm Radloff Devri
(1991).
ÇEVİRİ: Sibirya’dan (W. Radloff’dan,
1976).
KAYNAK: Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk
Dünyası (A.K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye
Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).