Radyolog, ressam, edebiyatçı, tarihçi, fotoğrafçı (D. 18 Şubat
1874, Üsküdar / İstanbul - Ö. 10 Mayıs 1933, Edirne). Ataları, II. Murat
döneminde Tosya’dan Edirne’ye göç ettiği için Tosyavizade sanıyla da anıldı.
İlköğrenimini Üsküdar Selimiye İlkokulunda yaptı. Paşakapısı Rüştiye-i
Askeriyesi (Paşakapısı Askerî Ortaokulu), Kuleli Tıbbiye-i İdadisi (Kuleli Tıp
Lisesi) ve Askerî Tıbbiye (1898) mezunu. Tabip yüzbaşı rütbesiyle uzun bir süre
Gülhane Askerî Hastanesinde çalıştı. İlk radyologlarımızdan olan Dr. Rifat Bey,
Selânik, Manastır ve Edirne Askerî hastanelerinde röntgen bölümünün
kurucularındandır. Rifat Osman Bey, Kolağası Esad Fevzi Bey’le birlikte Yunan
Savaşı’nda yaralanan askerlerin vücutlarındaki mermi parçalarını röntgen cihazı
ile tespit ederek ameliyatlarını kolaylaştırmıştı. Bu uygulama dünya tıp
tarihinde, savaş yaralıları üzerinde yapılan ilk röntgen uygulaması kabul
edilmektedir. Binbaşı rütbesiyle Edirne Merkez Askerî Hastanesi Başhekimliğine
atandı. 1919 yılında kendi isteğiyle emekliye ayrıldıktan sonra Edirne Belediye
Hastanesi Müdürlüğü yaptı. Daha sonra Edirne ilk ve orta dereceli okullarında
sağlık öğretmenliği yaptı. Edirne Hastanesi radyoloji uzmanlığı görevindeyken
öldü ve Edirne’nin İstanbul yolu üzerindeki mezarlıkta toprağa verildi.
Dr. Rifat Osman, Edirne’ye kalemi ile olduğu kadar fırçası ve
objektifi ile de hizmet etti. Yazdığı eserlerinde yer alan bütün resimler kendi
fırçasından çıkmıştır. Yıkık ve harabe halindeki Edirne Sarayı, onun kalemi ve
fırçasıyla yeniden canlandırıldı. Edirne Sarayı adlı eseri Edirne tarihi
açısından olduğu kadar Türk tarihi açısından da önemlidir. Bu eseri ölümünden
sonra, öğrencisi olan Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver tarafından yayına
hazırlanarak 1957’de yayımlandı. Edirne Halk Eğitim Merkezi olarak kullanılan binanın
onarımını yaptı. Binanın iç mekan süslemeleri, salondaki tavan ve sahnenin iki
yanında yer alan çini panolar onun kaleminden çıktı. Bu çalışma, Edirne
evlerinin kroki ve fotoğraflarıyla birlikte 1974’te kitap olarak yayımlandı.
1921 yılında tek nüsha Osmanlıca olarak yazdığı Edirne Evkâf-ı İslâmiye
Tarihi Camiler ve Mescitler (1999) adlı eseri Vakıflar Genel Müdürlüğü
tarafından yayımlandı. Ayrıca yayımlanmamış olan “Edirne Tarihi” adlı bir
çalışması da vardır. Belirtilen eserlerinden başka Prof. Dr. Süheyl Ünver’e
bilim, tarih, kültür konusunda yazdığı mektupları vardır. Bu mektupların aslı
Süleymaniye Kütüphanesinde “Dr. A. Süheyl Ünver Arşivi”ndedir.
Dr. Rifat Osman’ın 1921’de yazmaya başladığı Edirne
Evkaf-ı İslâmiyye Tarihi adlı eserin birinci cildi olan Camiler ve
Mescitler, Vakıflar Genel Müdürlüğü Merkez Kütüphanesindedir. Bu eser,
yazarının kendi el yazısıyla yazılmış olup yer yer konuyla ilgili fotoğraflarla
ve kendisinin çizdiği harita ve planlarla süslenmiştir. Eserde “Program”
başlığı altında Evkaf-ı İslâmiyye Tarihi’nin yazılış amacı ve
içeriğinden söz ederken, bu eserin sekiz bölümden meydana geldiği belirtilir.
Birinci bölümü, sadeleştirilmiş olan Camiler ve Mescitler’dir. Diğer
bölümleri müsvedde halinde Türk Tarih Kurumu Kütüphanesindedir.
ESERLERİ:
Edirne Evkâf-ı İslâmiye Tarihi Camiler ve Mescitler (Osmanlıca, 1921, yeni bas. 1999), Edirne
Sarayı (1957), Edirne Rehnüması (yay. haz. dil içi çeviri, Dr. Ratıp
Kazancıgil, 1997), Edirne Tarihi (basılmadı), Edirne Evkaf-ı
İslâmiyye Tarihi; Camiler ve Mescitler (Sad. Ülkü Özsoy, 1999).
KAYNAK: Cevdet Çulpan / Tosyalızade Rifat Osman 1874-1933: Hayatı
ve Eserleri (1959), Süheyl Ünver / Rifat Osman’a Göre Edirne Evleri ve
Konakları (1976), Ender Bilar/ Edirne Tıp Tarihi Günleri: Dr. Rıfat Osman
Anısına (2001), Nail Tan-Özdemir Tan / Gurur Kaynağımız Kastamonulular II
(2004), İhsan
Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (2. bas., 2009).