Haseki Sultan (D.
1506, Rutenya / Lehistan - Ö. 1558, İstanbul). Asıl adı Alexandra Lisowska (
Hürrem Sultan’ın XVI. yüzyıl kaynaklarına göre kızlık adı bilinmiyordu. Ama daha sonraki kayıtlara göre, örneğin XIX. yüzyılın Ukrayna'daki ilk kayıtlarına göre Anastasia (kısaca Nastia), Polonyalıların geleneğinde Aleksandra Lisowska olarak bilinir. Bizde, genelde Hürrem Sultan ya da Hürrem Haseki Sultan olarak biliniyor. Farsça kökenli Hürrem, Türkçede “neşeli olan kişi” ve Arapçada Kerîme, yani “soylu olan kişi” anlamlarına gelir.
Hürrem Sultan, saraya geldiğinde, Kanuni Manisa valisi iken Mahidevran Sultan'dan Mustafa adında bir oğlu olmuştu. Mustafa zamanla çok sevilen bir şehzade durumuna geldi. Onun Kanuni'den sonra padişah olmasına kesin gözüyle bakılıyordu. Bu durum Mahidevran Sultan'ın Valide Sultan olacağı anlamına geliyordu. Oysa sonradan Hürrem Sultan her bakımdan Mahidevran Sultan'ın önüne geçti ve Kanuni'nin güven ve sevgisini kazanarak, padişahın nikâhlı eşi oldu; Kanuni Sultan Süleyman'a bir kız, dört erkek çocuk verdi. Bu çocuklarından en büyük oğlu olan Şehzade Mehmet tahta çıkamadan bir suikast sonucunda öldürüldü. İkinci oğlu Selim tahta çıktı. Diğer çocukları da Beyazıt Cihangir şehzadelerdir. Kızı Mihrimah Sultan'ı Vezir-i Azam Rüstem Paşa ile evlendirdi.
Devlet yönetiminde etkili bir Haseki Sultan olan Hürrem Sultan, İran savaşını destekledi. Ruslar ve Lehlerle barış içinde yaşanılmasını sağladı. Bu dönemde Ruslar Kazan ve Astrahan Hanlıklarına hakim olup doğuya doğru yayılmaya başladılar. Kimi kaynaklar, Hürrem Sultan’ın çeşitli entrikalar uygulayarak, XVI. yüzyıl Osmanlı tarihini olumsuz yönde etkilediğini iddia ederler. Hürrem Sultan, kızı Mihrimah Sultan'ı Vezir-i Azam Rüstem Paşa ile evlendirdikten sonra onunla bir ittifak oluşturdu. Kanuni, yeniçeriler tarafından çok sevilen oğlu Mustafa'yı kendisini tahttan indirmeyi planladığı inancıyla öldürttü. Hürrem Sultan'ın Kanuni'yi oğlunu öldürtecek kadar etkilediği inancı yaygındır. Şehzade Mustafa'nın öldürülmesinden sonra Mahidevran Sultan iyice gözden düştü. Yaşamının büyük bir bölümünü oğlunun mezarının bulunduğu Bursa'da geçirdi. Ancak Hürrem Sultan'ın ölümünden sonra Hürrem Sultan'ın oğlu padişah II. Selim, Mahidevran Sultan'a maaş bağlattı ve oğlu Mustafa'nın türbesini yaptırttı.
Hürrem Sultan, eşi Kanuni Sultan Süleyman'dan sekiz yıl önce, 18 Nisan 1558 tarihinde öldü ve oğlu II. Selim'in tahta çıkışını göremedi. Cenazesi İstanbul'da Süleymaniye Camisi civarındaki Hürrem Sultan Türbesi'ne gömüldü. Türbenin iç duvarları bir cennet bahçesini tasvir eden İznik çinileriyle kaplıdır.
Hürrem Sultan, İstanbul'da günümüzde onun adıyla anılan Haseki semtinde, Mimar Sinan'a Haseki Külliyesini yaptırmıştı. 1538-50 yılları arasında inşaatı tamamlanan külliyenin içinde bir hamam, medrese ve hastane bulunmaktadır. Günümüzde Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi olarak tanınan bu hastane, Türkiye'de kesintisiz hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini taşır. Hürrem Sultan, ayrıca Ayasofya Camisi civarında yardıma muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir mutfak da yaptırtmıştı.
Hürrem Sultan, Avrupa'da, modern Türkiye'de ve Batı’nın pek çok ülkesinde birçok resim, müzik ve bale gibi tarihi ve sanatsal çalışmalara konu olmuştur. Bu çalışmalara Joseph Haydn'in 63. Senfoni’sini örnek olarak verebiliriz. Bu eserlerin çoğu Ukraynalılar tarafından yazılmıştır ama genelde İngilizce, Almanca ve Fransızcadırlar. Kimi kaynaklarda doğduğu yer olarak anılan Ukrayna'nın Rohatyn kentinde bir Hürrem Sultan anıtı bulunmaktadır. 2007 yılında, Ukrayna'daki bir liman kenti olan Mariupol'daki Müslüman Tatarlar, Hürrem Sultan’ın anısına bir cami açmışlardır.
KAYNAKÇA:
Demet Altınyeleklioğlu / Moskof Cariye Hürrem Sultan (Roman, 2009), Can Atilla
/ Aşk-ı Hürrem (Danslı oyun, 2003),
Erhan Afyoncu / Muhteşem Süleyman; Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem
Sultan (2011), Meral Okay / Muhteşem Yüzyıl (Senaryo, televizyon dizisi olarak
çekildi, 2011), İhsan Işık / Ünlü Kadınlar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C.
6, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).