Şair (D. 5 Şubat 1885, Amasya Mahallesi / Trabzon – Ö. 11
Mayıs 1948, İstanbul). Hammamîzade’lerden Hâfız Ahmet’in oğludur. Soyadı
kanunundan sonra Hamamîoğlu soyadını almıştı. Ancak bu yeni soyadından ziyâde
Hammamîzâde unvanıyla tanındı. Tam adı Hammamîzade Mehmet İhsan. 1892’de,
doğduğu Amasya Mahallesi’nin Sibyan Mektebinde eğitime başladı. Islâhhane
Merkez İptidaisi (1896), Trabzon Rüştiyesi ve İdadisi (1901) mezunu.
Hammamîzâde İhsan gençliğinde şiir, edebiyat, tarih çalışarak genel kültürünü
genişletti. Özel Fransızca ve Mesnevî dersleri aldı. Yedi yaşında iken babasını
kaybetti. Aile fertlerinden kimsesi olmadığı için yüksek tahsiline devam
edemedi. Babadan kendine kalan gayrimenkul ile geçindi. Emlâk ve arazilerle
uğraştı. 1905-12 yılları arasında Trabzon’daki çeşitli okullarda edebiyat,
kitabet, İslâm ve Osmanlı tarihi öğretmenliği ve yöneticilik yaptı. 1913
yılında İstanbul’a gitti. Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine
memleketine dönemedi. Bir yıl kadar Trabzon gazetesinde (1913-14)
muhabir ve yazar olarak çalıştı. Bu arada (1907-14) Trabzon Meclis-Maarifi Aza
mutemetliği, Muhibb-i Fenn-i Marifet Gençler Kulübü Başkanlığı, Donanma
Cemiyeti Trabzon Heyet-i Merkeziyesi başkan yardımcılığı; Tarih-i Osmanî
Encümeni, Müdafaa-i Milliye Heyeti, İstikraz-ı Dahil Encümeni ve Hilal-i Ahmer
Merkez Şube üyeliği gibi görevlerde bulundu.
Rusların Trabzon’u işgalinden sonra arsa ve arazilerinden
faydalanamadığından, İstanbul Yüksek Ticaret Okulu Türkçe ve kitabet
öğretmenliğine geçti. Daha sonra Trabzon Ticaret Okulu müdürü oldu. Kabataş,
Darüşşafaka liselerinde ise Türkçe ve edebiyat dersleri okuttu. 1920-25 yılları
arasında Trabzon İnşaat Komisyonu, Darü’l-Eytam Komisyonu Heyet-i Faalesi
üyelikleri; Mahfel-i Musiki Başkanlığı ve 1927’den sonra Trabzon Öğretmenler
Birliği ve Trabzon Türk Ocağı Başkanlığı gibi fahrî hizmet ve görevler
üstlendi. Trabzon’a 1924’te dönen ve orada Yüksek Ticaret Mektebini kuran
Hamamîzade, bir süre sonra rahatsızlanınca tekrar İstanbul’a döndü (1928) ve bu
şehre yerleşti. Ölümüne kadar çeşitli okullarda Türkçe ve edebiyat dersleri
verdi. Son görevi Galatasaray Lisesi edebiyat öğretmenliğiydi. Ders sırasında
aniden rahatsızlanarak, bir gün içinde geçirdiği üç enfarktüs krizinden sonra
vefat etti. Mezarı Edirnekapı Şehitliğindedir.
1901 yılından ölüm tarihine kadar İstanbul basınının
çoğunda ve Trabzon’daki mahallî gazete ve dergilerde birçok yazısı, şiiri ve
makalesi yayımlandı. Ayrıca 1899 tarihinden başlayarak kaleme aldığı,
yayımlanmamış otuz dört eseri vardır.
Rindane şiirleri, özellikle Nedim tarzı gazellerinden
oluşan Divan’ı ile son divan şairi sayıldı. “Divan edebiyatının,
derin bilgisi ve taptaze bir dili ile son mümessillerinden kıymetli bir şair,
nezahet üstadı, kalemiyle güzide edip, çeşitli ve hudutsuz malûmatıyla
bulunduğu meclise ışık, revnak veren, nüktedan, zarif, kibar; aslı Trabzon
toprağından, ruhu ve irfanıyla katkısız bir İstanbullu idi.” (Reşat Ekrem
Koçu)
“Dile hâkimiyeti
olan güçlü bir şairdir. Şiirlerindeki semboller, imajlar, konular oldukça iyi
bir sanatkâr ile karşı karşıya kaldığımızı gösterir. Hamamîzâde sadece eski
tarzda şiirler yazmış değil. Sade bir dil ve yeni teknik biçimlerle son derece
güzel şiirleri de vardır.” (Mehmet Nuri Yardım)
ESERLERİ:
Kâtib (1911), Yolculukta
(seyahatname, 1915), Tüccar Katibi (1923), Türk Edebiyatı
Numuneleri (Hasan Ali Yücel ve Hıfzı Tevfik Gönensay ile, 1926), Divan-ı
İhsân (şiirler, 1928), Hamsinâme (1928, genişletilmiş Latin harfli
baskısı 1972’de oğlu tarafından yapıldı), Baba Salim (Trabzonlu Âşık
Baba Sâlim’in biyografisi, 1930), Bilmeceler (1930), Ticari
Muhaberat (Ahmet Hamdi Varal ile ortak, 2 cilt, 1942), Trabzon’da İlk
Kitapçı Kitâbi Hamdi Efendi ve Yayınları (1947), Lâf Olsun Diye (mizah,
1949), Rubaiyât-ı Ömer Hayyâm (1966), Hammamîzâde Ailesinin
Tarihçesi, Hamamîzâde İhsan-Hayatı, Eserleri ve Divanı (Divan-ı İhsan’ın
eklemeli üçüncü baskısı, haz. Mustafa İsen ve Rıdvan Canım, 1989), Trabzon
Matbuatı Matbaa ve Kitapları, Trabzon Şairleri, Trabzon Manileri, Trabzon’da
Halk Masalları, Trabzon Lehçesi, Trabzon, Rize Lehçesi, Manzûmât, Gölgeler,
Şair Figânî, Türk Rubaîleri, Sevgi ve Gençlik, Hayyam’dan Rubaî Vezniyle
Tercümeler, Dîvançe-i Yârân, Türkçe Gramer, Yasin-i Şerif Tefsiri (1999).
HAKKINDA: Murad Uraz / Türk Edip
ve Şairleri (c. 2, 1939, s. 11-12), İ. Alaattin Gövsa / İhsan Hamamî (Yedigün,
29.5.1948), Ali Nihat Tarlan / Hamamizâde İhsan’da Nükte ve Zerafet (Laf Olsun
Diye kitabının önsözü, 1949), Ercüment Ekrem / Bir İki Söz de Benden (Laf Olsun
Diye içinde, 1949), Orhan Seyfi Orhon / Havadis (14.12.1949), Münir Çapanoğlu /
Siyaset (31.5.1952), Reşat Ekrem Koçu / Hergün (1.6.1957), İbnülemin Mahmut
Kemal İnal / Son Asır Türk Şairleri (c. 2, 1969), Kenan Akyüz / Modern Türk
Edebiyatının Ana Çizgileri I (1979, s. 189), Mustafa İsen-Rıdvan Canım /
Hamamîzâde İhsan Hayatı Eserleri ve Divanı (1989), Ana Britannica (c. 14, 1994,
s. 369), Hakkı Süha Gezgin / Edebî Portreler (Haz. Beşir Ayvazoğlu, 1997),
İsmail Durmuş / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 15, 1997), Behçet Necatigil /
Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve
Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), İbnülemin Mahmud Kemal İnal / Son Asır
Türk Şairleri (c. II, 2000), TBE Ansiklopedisi (2001), Mehmet Nuri Yardım /
Edebiyatımızın Güleryüzü (2002) - Son Divan Şairi Hamamîzade İhsan (Kitap
Haber, sayı: 24, Mart-Nisan 2005).
