Hamdullah Suphi Tanrıöver

(…) Yüz sene evvel tâ Tuna boylarına kadar bütün Balkanlarda Rumlardan başka kimse var mıydı? Yabancılar Türkiye'de başka Hıristiyan milletler olabileceğini büsbütün unutmuşlardı. Za­ten devletimizin Avrupa'daki vilâyetlerine Rumeli ismini ver­miş olması, vaktiyle onun da Balkanlarda başka millet fark et­mediğini göstermez mi? Bu fikri en büyük bir sadakatle taşıyan ve herkesi hususiyle Balkan milletlerini ona inandırmak iste­yen Rum Patrikhanesi'ydi. Elan, Bulgarlar, Sırplar bahusus Ulahlar arasında biz Rum'uz diye gezen, çok şaşkınlara tesadüf edersiniz. Siz o köylülere Rumca söyleyiniz, anlamazlar. Rum­ca olarak bütün bildikleri, ya iki, ya üç kelimedir. Fakat ısrar eder, inat eder, biz Rum'uz derler. Artık bu haller yavaş yavaş değişiyor, Rumların dün istedikleri ve bugün buldukları arasın­da, ne azîm bir fark var. Eski şark imparatorluğunu tesis ede­ceklerdi. Tuna kıyılarından Akdeniz sahillerine kadar inen, Anadolu içerlerine kadar yayılan saha dahilinde ne kadar Orto­doks milletler varsa hepsi birleşecek, Atina bu büyük Rum İm­paratorluğunun payitaht-ı sanayi, İstanbul payitaht-ı siyaset, Kudüs-i Şerif payitaht-ı din olacaktı. Bu hayal, patrikhanenin gözü önünde, Bizans'ın eski sarayları gibi parça parça yıkıldı, harab oldu. Romanya ayrıldı, kendi başına bir hükümet teşkil etti. Sırbistan, o da ayrıldı. Sonra Bulgaristan ayrı bir hükümet, hatta ayrı bir kilise tesis etti. Şimdi en son olmak üzere, Rum ki­lisesinin en sadık müşterileri olan Ulahlar, onlar da bir vicdan-ı millî beslemeye ve ayrılmaya başlıyorlar. Biz istiyoruz ki Bul­garlar, Bulgar kalsın. Rumlar istiyor ki Bulgarlar, Sırplar, Arna­vutlar, Ulahlar tekmil Rum olsun. Biz kendi lisanımızda ibadet etmek, ayinlerimizi kendi rahiplerimizle yapmak istedik, onlar, mutlak Cenâb-ı Hakk'a Rumca söyleyeceksiniz ve aranızda biz tavassut edeceğiz dediler.

            Buraya gelirken, şimdi mevsimi olduğu için, kirazlarıyla kıpkırmızı duran, Prozenik köyünü görmüşsünüzdür, orada bi­zim bir kilisemiz, bir mektebimiz, Rumların da bir kilisesi bir mektebi var. Siz bu iki kiliseyi yan yana görseniz, kapıları, bir­birini söven ağızlar, pencereleri, birbirine kin ve gazapla bakan gözler zannedersiniz ve her tarafta böyle... Bunun için dağlar­da, çiftliklerde, değirmenlerde, hatta şehirlerin ortasında, hat­ta kilise kapılarında Rumlar bize düşmanlık ediyorlar...

            Genç rahibin söyledikleri değil, asıl ketmettikleri hâlâ beni düşündürür. Mübahasemizin sonuna doğru, tabaksız geniş bir fincanla bize taze bir kahve ikram ettiler. Dışarı çıktığım vakit memleket bana yabancı bir gözle bakıyordu. Her biri başka bir dava güden çeteler, kiliseler ve mekteplerle memleketin mane­vî kısmı bizden ayrılıp gidiyordu. Sonra her tarafta araziyi is­lam beylerinin elinden satın alıyor, bizi topraktan da uzaklaştırıyorlardı.

            Arada kilise, yani lisan yani milliyet mücadelatına en son dahil olan zavallı Ulahlardır. İhtiyarlarıyla konuşsanız, görür­sünüz ki onlar nereden gelip nereye gittiklerini pek iyi bilmi­yorlar, asıllarını düşündükleri vakit, ancak uzaktan uzağa rüya­da görülmüş derin, şüpheli, karışık bir şey gibi, ihtiyar nineler­den, dedelerden, Roma isminde bir şehir istediklerini der-hâtır ediyorlar. Galiba vaktiyle oradan kalkıp buralara gelmişler. Ara­dan çok zamanlar geçmiş, o memleket nerededir unutmuşlar. Şimdi var mı yok mu bilmiyorlar; şimalden cenuba kadar yeşil­lerin bütün anâtıyla boyanmış feyyaz ormanlarıyla havanın içinde dalgalanıp giden Pend silsilesinde, Teselya'nın, Arnavutluk'un bütün yüksek dağlarında, iptidâi gözlerle vahşi tabiatı seyreden, rüzgârlara açık polat göğüsleriyle sürülerini güden bu altın yürekli, bu inanılmayacak derecede cesur adamlar, uzun bir müddet Rumların iğfaline uğramış, onların mekteple­rine, kiliselerine paralarını, ihtilâllerine kahramanlarını ver­miş, kendi benliklerini diğer yabancı, büsbütün ayrı bir kavmin dâvâ-yı milliyeti ortasında terk ve feda etmişlerdi. Fakat şimdi yetişenlerle görüşünüz. Meselâ demin buradan çıkan mektep­liye Makedonya'da Ulah meselesi ne haldedir, diye sorunuz. Bakınız size neler anlatır; dağların büklümlerinde kaybolmuş en küçük köylerden en büyük merkezlere kadar her köşede, her delikte ne kadar Ulah vardır; size birer birer tafsil edecek, yapıl­mış, yapılmak üzere, ileride yapılacak mektepleri, kiliseleri ay­rı ayrı ta'dât edecek. Büyük ihtilâlin rüzgârı, Avrupa'da elimizde kalan en son topraklara da uğradı. Şimdi oradaki ormanın her dalından başka bir ses, bir sadâ-yi ihtiras, bir sadâ-yı şekva çı­kıyor.

            Rumeli'de yaşayan köylüler, Plevne etrafında Ruslara yar­dım eden Romanyalıların kim olduğunu merak ettikleri gün­den beri, Ulahlar Balkanların üst tarafında kendilerinin din ve kan kardeşleriyle meskûn bir memleket olduğunu öğrendiler. Bir Ulah idadisinde görüştüğüm on sekiz yaşında, çocuk dene­cek kadar genç bir hoca;

            Bizim ağacımıza dolaşan kötü Rum sarmaşığım yılan doğ­rar gibi parça parça kesip atacağız, diyordu. Bizim en büyük düşmanımız üstümüze ateş ve demirle dolu çetelerini saldıran, adamlarımızı boğazlayarak, yetim ve fakir kalan çocuklarımızı kendi mekteplerine alarak Rumlaştıran Yunanistan değil, elin­deki eski Yunan İnciliyle lisanımıza tasallut eden Rum papazla­rı, Rum patrikhanesidir...

            Görüyorsunuz ki bunlar da ihtiras-i millî ile kıvranıyor, ya­nıyorlar ve komşu milletlerin telkinâtı, kan ve barut dumanı kokan mesaisi günden güne daha had bir şekle giriyor. Yalnız benim evimde Koçana'da, Reji Müdürlüğü'nde bulunduğum zaman tuttuğu hizmetçi Zoviçe bir hafta da üç defa tebdîl-i milliyet etti. Bir cuma günü evime Ulah olarak geldi, Salı akşa­mı yemekte sordum, Rum olduğunu söyledi. Kilisede senin ba­ban Rum'du demişler, şahitler çıkmış, yeminler etmişler, cebini hoşnut etmişler, artık Rum oldu. İki gün sonra üç saat kadar izin aldı, bir yere gitti. Yüzü kıpkırmızı eve döndü. Anladım ki ehemmiyetli bir şey geçti, sen nesin diye sordum; artık ben Bulgar'ım dedi. Perşembe günü saat sekiz buçukta Bulgar ol­muştu. Annesinin Bulgar olduğunu ispat etmişler, mahallesinden adamlar gelmiş, meclis kurulmuş ve çocuğunu meccanen Bulgar mektebine kabul etmişler, daha bilmem ne yapmışlar, o da Bulgar olmuş ve Bulgar kilisesinden başka bir kiliseye git­meyeceğine İncil-i Şerif üzerine yemin etmiş.

 

(Balkan Savaşı Hikayeleri, haz. Nesime Ceyhan, 2006)

Uzak denizlere tenhâca gözlerim dalıyor,

Derin çöl akşamı üstünde sessiz alçalıyor;

Uzakta Ak Deniz’in vecd-i lâl ü tenhâsı

Ufukta çöllerin esrar-ı hüzn ü rüyası.

Bu çöllerin ılık akşamlarında güller erir;

Mesâ... bu ufk-ı sükûtun sükûn-ı iffetidir...

Yavaş yavaş yine evlerde lâmbalar yanıyor...

Gönül, ipekli karanlıkta bir hayâl anıyor...

Odam, felâket-i zulmetle pür-memât ü gubâr;

Ne bir kadın eli, heyhât ne bir tebessüm var.

Odamda lâmbamı hep böyle kimseler yakmaz...

Tesellî et beni ey zulmet... ey leyâl-i niyâz...

İçimde şimdi benim eski şerhalar kanıyor,

Yavaş yavaş uzak evlerde lambalar yanıyor...

Uzakta, tâ Nil’in üstünde zirveler nâ gâh

Beyazlaşıp şeb-i hücrâya doğru kasvet-i mâh...

Ziyâda hurmalar olmuştu bir hayâl-i serâb...

Ayın ziyâsını içmişti mahremiyyet-i âb.

Uzakta kaafileler, kâr-bânlar, develer

Gunûde bir çayı ta’kîb edip cenûba gider.

Dikenli bir yolun üstünde tozlu bir merkeb.

Semâda yolcuya yol gösteren hayâl-i zeheb..

Başımda mâtem-i hicrânı eyliyor iskât,

Bu bir sükûn-i münevver, bu mevc-i rûh-i seher.

Bu saçların, gözü ru’yâya nakl eden huzemât,

Bu işte rûhu hayalâta bağlayan teller.

 

Nazarlarında derin bir semâ-yı meh-tâbın

Düşündüren, düşünen bir vakfe-i sükûneti var,

Ve her bakışta bu bir ihtisâs-ı bî tâbın

Eder sukûnunu kalbimde bir zaman bidâr.

 

Ve bir tesâdüf-i enzâra karşı gözlerini

Bir ihtirâz perîşân içinde gizlerken,

Öper dudaklarının nâzikî-yi müskirini

Bir iştiyaak u perestişle gözlerim birden.

 

Meşâm-nevâz ü esîrîsin, en rakik ezhâr

Nefeslerinde bırakmış bir ıtr-ı nâz ü hayâl;

Nefeslerin sanılır nefha-yı riyâh-ı bahâr,

Revân eder dil-i aşkımda bir havâ-yi visâl.

 

Nazarlarında bana tevdî-i rûh eder ba’zen,

İçinde bir güneşin lem’a-yı fuyûzâtı

Sarar muhabbetime bir ziyâ nevâzişten

Ve kalbimin uzanır lerziş-i münâcâtı.

 

Zamân olur ki bütün gölgelerle gaşy-i melâl,

Uzak bir ufka bakan bir nigâh ile mahzûn,

Sükûn içinde kalırsın. Fakat nedir ki bu hâl

Sesin durur, yine bir şeyler anlatır rûhun.

 

Ve ben semâya bakan bir nazarla mest-i hayâl,

Ulûvv-i hüsnüne bir ihtirâm ü takdîsin

Lisân-ı aşkını rûhumla eylerim isâl.

Cevâb olur buna meyl-i rükûdu gözlerinin.