Ansiklopedi ve biyografi yazarı (D. 1733,
Urpala köyü / Özgür bucağı / Ahıska – Ö. 1813, İstanbul). Tam adı Ebu Muhammed
Abdullah Ziyâeddin’dir. İlköğrenimine, âlim olan babasıyla bir süreliğine
gittikleri Şam yakınlarındaki Salihiye’de başlayıp Ahıska’da devam etti.
Babasından tecvid ve alet ilimleri dersleri aldı. Babası öldükten sonra Kars’a
giderek İsmail Berküşadî’den hadis ve fıkıh ilimlerinden icâzet ile Ziyâeddin
lâkabını aldı. Bir müddet Erzurum’da kaldıktan sonra Diyarbakır’da Küçük
Ahmedzâde Ebubekir Efendi’den Sahih-i Buharî, Bozcuzâde Ömer Efendi’den ise
tefsir, aruz, matematik ve astronomi konularında öğrenim gördü. Son olarak
Mısır âlimlerinden Abdüsselâm Erzincanî’den ders aldıktan sonra İstanbul’a
gitti (1761). Burada eserleri üzerinde çalışmaya başladı, bir yandan da dersler
verdi. İki yıl kaldığı Bosna’da (1766-68) yazmaya başladığı Revâmizü’l-Âyân
adlı ansiklopedik eserini, İstanbul’a dönüp Hacca gidip geldikten sonra
tamamlayabildi (1778). Beş cilt olan eserinin ilki ilimler, ilim ve akıl
sahipleri, insan, gök bilim, dünya, iklimler, maden, bitki ve hayvanlar olmak
üzere yedi bölüme ayrılmıştır. Diğer ciltler, Peygamberin siyerinden şair
tabakalarına kadar biyografilerden oluşmaktadır. Eserin iki fotoğraf nüshası
Süleymaniye Kütüphanesi’nin Halet Efendi ve Esad Efendi (Nu. 2127-2128)
kısmındadır. Bu eserin bir de muhtasarını yazdı. Ömrünün son yıllarını Ayasofya
Medresesinde geçiren Ahıskavî’nin kabri, Karacaahmet Mezarlığının Söğütlüçeşme
tarafındadır.
ESERLERİ:
HADİS: Levâmi’ü’n-Nûr
(4 cilt).
FIKIH: Haşiye
ale’d-Dürer, Câmi’ü’l-Fusûl fi İlmeyni’l-Fürû’i ve’l-Usûl, Akaid:
Mirkâtu’t-Tarîkati’l-Muhammediyyeti ve Merzatü’ş-Şeriatil-Ahmediyye.
DİĞER ESERLERİ: Revâmizü’l-Âyân
fi Beyâni Mezâmiri’l-Uhûdi ve’l-Ezmân, Mensekü Latîf, Mebâhicü’l-İhvân
ve Menâhicü kavânini’l-Mizân (mantık), Risale fi Hakkı’l-Misafir, Rumûzu’l-Hakâyık
ve Künûzü’d-Dekâyik (tıp), Bedi’ü’n-Nizâmi fi’l-Coğrafya.
HAKKINDA: TDV İslam Ansiklopedisi (c.1, 1988),
TDOE-TDE Ansiklopedisi 1 (2002).
