Son devir Türk din ve devlet adamı (D. 1868,
Mihaliç (Karacabey) / Bursa – Ö. 16 Eylül 1950, Bursa). Karacabey Rüştiyesini
(1887) bitirdikten sonra İstanbul Koska’da Mustafa Çelebi Medresesinde öğrenim
gördü. Ayrıca Fatih dersiâmlarından Alasonyalı Hacı Ali Zeynelâbidin Efendi’den
icâzet aldı (1900-1901). Karacabey’de müderrislik ve evkaf komisyonu başkanlığı
yaptı. İttihat ve Terakkiye üye oldu (1906). Aynı yıl ibtidâ-i hâric Bursa
müderrisliği pâyesini aldıktan sonra Karacabey müftülüğüne tayin edildi (1910).
Ardından kendisine sırasıyla mûsile-i Sahn (1915), mûsile-i Süleymâniyye (1916)
ve İzmir pâye-i mücerredi (1917) verildi. Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin Karacabey
şubesini kurarak Millî Mücadele’ye katıldı. 23 Nisan 1920’de, Ankara’da açılış
duasını yaptığı Büyük Millet Meclisine Bursa mebusu olarak girdi ve mebusluğu
ölümüne kadar devam etti. İlk Büyük Millet Meclisi İcra Vekilleri Heyetinde
Şer’iyye ve Evkaf vekili oldu (1920). Fevzi Paşa (Çakmak) başkanlığında kurulan
İcra Vekilleri Heyetlerinde de aynı görevini korudu. Mustafa Kemal ve Fevzi
Paşa’nın bulunmadığı zamanlarda İcra Vekilleri Heyetine başkanlık etti. Bu
sırada Kuvâ-yi Milliye kurucularından olduğu için İstanbul Örfî İdare
Mahkemesince idama mahkum edilenler listesinde yer aldı (1920). 1922’de
Şer’iyye vekilliğinden istifa ederek Şer’iyyeye Evkaf encümenlerindeki
çalışmalarını sürdürdü. Bazı tahkikat komisyonlarına başkanlık etti. Türkiye
Büyük Millet Meclisi, yaptığı hizmetlere karşılık olmak üzere kendisine birinci
dereceden emeklilik maaşı bağladı. Devrine göre sade bir Türkçe ile yazan
Mustafa Fehmi, cuma hutbelerinin Türkçe okunması fikrini savunmaktaydı.
Yayımlanmış olan mektuplarından 17 Mart 1928 tarihlisi, hutbe konusuna
ayrılmıştır. Ayrıca devrin mecmualarında yayımlanan şiirlerinden orta derecede
bir şair olduğu anlaşılmaktadır.
ESERLERİ:
Hilye-i Fahr-i Alem (1944), Karacabey’den Ankara’ya
(1982).
HAKKINDA: Kadir Mısıroğlu / Kurluluş Savaşında
Sarıklı Mücahidler (1969, s. 305-306, 333), Cemal Kutay / Kurtuluş ve
Cumhuriyetin Manevi Mimarları (1974, s. 179-182), Veli Ertan / Tarihte Şer’iyye
Vekilleri-Mustafa Fehmi Efendi Hayat ve Siyaseti (Diyanet Dergisi, c. 7, 1991,
s. 283-284), Veli Ertan / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 14, 1996, s. 27-28).
