Hoca Kadri

 Eğitimci (D. 1860, Bosna - Ö. 1918, Paris). Tam adı Konjiçli Mehmet Kadri Nâsıh Payiç’tir. Jön Türklerin önemli isimlerindendir. Bosna-Hersek’in Avusturya tarafından işgali başlayınca (1879) Bosna’dan İstanbul’a geldi. Öğrenimini burada tamamladıktan sonra bir süre bazı okullarda hocalık yaptı. Abdülhamit yönetimine tepki göstererek Mısır’a kaçtı. Kahire’de verdiği dersler ve yazılarıyla dikkatini çektiği Hidiv’in çocuklarına öğretmen olarak görevlendirildi. Kahire’de ayrıca bazı Jön Türklerle birlikte Terakki adında bir gazete çıkarmaya başladı. Bir süre de Meşveret gazetesinde makaleler yazdı. Birinci Cihan Savaşı boyunca Paris’te kaldı. Meşrutiyetten önce de birkaç kez Paris’e gitmiş ve İttihadçıların çalışmalarına katılmıştı. Sorbonne karşısındaki Souflot kahvesinde daima aynı köşede oturur, yazılarını orada yazar, İttihadçıların hepsiyle de sohbet etmezdi.

Eserlerinde Abdülhamid’e karşı şiddetli saldırılar yönelttiği gibi, sonraları İttihadçıların sözlerini tutmadıkları ve Meşrutiyet’in başında vadettikleri hürriyet ve kardeşlik havasını getirmedikleri düşüncesiyle onlara karşı da tepki gösterdi. Bütün İttihadçılar İstanbul’a döndükleri halde, Hoca Kadri Paris’te kaldı ve Birinci Dünya Savaşı biterken orada öldü. Mezarı İvry’dedir. Eserlerinin bir bölümü Paris’te, bir bölümü de Kahire’de basıldı. 

BAŞLICA ESERLERİ:

Ahlâk ve Terbiye (Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İsmail Hakkı Koleksiyonu, No.170), Sarayih (Topkapı Sarayı Müzesi, Sultan Mehmet V., Teyral Kütüphanesi, No.31787/946-45, ayrıca Belediye İnkılâp Kütüphanesi, Muallim Cevdet Koleksiyonu, No: K.2138, 3), İstinsaf (basım yılı 1899; Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İsmail Hakkı Koleksiyonu, No.106), Zulüm ve Adl (Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli Koleksiyonu, No. 105).

HAKKINDA: Veliyüddin Sadoviç / Hodza Kadri (Novi Behar dergisi, Sarajevo, 1927, yıl 1, sayı: 1, 2, s. 5-7), Muhammed Tayyib Okiç / M. Kadri Nasih Paçij: Büyük âlim ve yazarımız Slobodna Rijeç (Hürses, Sarajevo, 1930, yıl 1, sayı: 19. Hoca Kadri’nin Paris’teki mezarını ziyaret hakkında), Hilmi Ziya Ülken / Çağdaş Düşünce Tarihi (1966).