Halit Refiğ

Senaryo Yazarı, Yönetmen, Yazar

Doğum
05 Mart, 1934
Ölüm
11 Ekim, 2009
Eğitim
Şişli Terakki Lisesi
Burç

Yönetmen, senarist, yazar (D. 5 Mart 1934, İzmir – Ö. 11 Ekim 2009, İstanbul). Türk sinemasının en önemli köşe taşlarından biridir. İlk ve ortaöğrenimini İstanbul Şişli Terakki Lisesi’nde tamamladı. Sinemacı olmaya karar vererek Robert Kolej (Boğaziçi Üniversitesi) Mühendislik Bölümü’ndeki öğrenimini yarım bıraktı. Askerliğini yedek subay olarak Kore  ve Japonya’da yaparken, amatörce ilk filmlerini çekti. Nijat Özön ile birlikte çıkardığı  “Sinema” ve “Kim” adlı dergilerde; “Yeni Sabah”, “Akşam” ve “Milliyet” gazetelerinde sinema eleştirileri yaptı ve sinema üzerine teorik yazıları yazdı (1956).

Yaşar Kemal ve Haldun Taner’le birlikte yazdığı, “Dağları Delen Ferhat” adlı senaryo, Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü’nün düzenlediği yarışmayı kazandı (1957). Atıf Yılmaz’ın çektiği Yaşamak Hakkımdır filminde senaryo yazarı ve yönetmen yardımcısı olarak sinemaya başladı. Şoför Nebahat’ta (1959) Metin Erksan’ın, Mahallenin Sevgilisinde (1960) Memduh Ün’ün yönetmen yardımcılığını yaptı.

Yasak Aşk (1960) kendisinin ilk bağımsız film yönetmenlik çalışmasıdır.  “Şehirdeki Yabancı” (1963), Gurbet Kuşları (1964), Haremde Dört Kadın, Bir Türk’e Gönül Verdim adlarıyla, “toplumsal gerçekçi çizgide” olarak tanımlanan filmleri çekti ve bu filmlerle birçok yurtiçi ve yurtdışı festivalde ödüller kazandı. Gurbet Kuşları adlı filmiyle 1964 Antalya Altın Portakal Film Festivali En İyi Film Ödülünü aldı.

Bu filmler, onun sinemacı kişiliğinin özünü oluşturdu ve özellikle sinema ortamında tartışmaların önünü açtı. Ulusal Sinema Kavgası (1971) adlı kitabında sergilediği görüşlerini sonraları daha da geliştirdi. Bütün sinematografik ve felsefi yaklaşımlarının temel konusu, Doğu ve Batı kültürlerinin farkları, kültürler arası çatışma ve Türkiye’nin kültürel başkalığı oldu. Mimar Sinan Üniversitesi’nce kendisine “Onursal Profesör” unvanı verildi. 11 Ekim 2009 günü İstanbul’da vefat etti.

Halit Refiğ’in görüşlerini değerlendiren Mahmut Çetin şöyle demektedir: “Halit Refiğ, Türk sinemasını bir halk sanatı olarak ele alır. Türk sineması doğrudan doğruya Türk halkının film seyretme ihtiyacından doğan ve sermayeye değil, emeğe dayanan bir sinema olduğu için, halk sinemasıdır. Bugün Türk sinemasında bir filmin yapımına yetecek kadar sermayesi olan prodüktörler bile filmlerinde çalıştıracağı kimseleri isimleriyle işletmelerden, filmin tamamlanmasında kendi kendisinin ödeyeceği uzun vadeli bonolar alarak iş yapmakta, yani halkın açık kredisine, emekçilerin kanaat ve sabrına dayanmaktadırlar... 1970’lere kadar böyle bir yapıda seyreden sinemamız, Türk sinemasına ayrılan kontenjanın kaldırılmasıyla, Batı emperyalizminin ülkemizdeki bütün sinema salonlarına örtülü olarak el koyması ile yokluğa mahkûm edilmiştir. Her yıl üretilen sınırlı sayıdaki Türk filmi de istisnaları olmakla birlikte, halkına yabancılaşan temaları ele almaktadır. Sinemamız halkımıza yabancılaştığı ölçüde, onun desteğinden mahrum kalmaktadır.” (İslam Sanatının Yeniden Teşekkülü, 1991)

Türkiye’de ilk kez İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi (İDGSA, Mimar Sinan Üniversitesi) film arşivi tarafından başlatılan, ardından, “İDGSA Sinema-TV Enstitüsü” adını alan kurumun oluşturulmasında ve eğitim kadrosunda etkin olarak görev aldı (1974). Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) adına çektiği, Halit Ziya Uşaklıgil’in aynı adlı eserinden uyarladığı “Aşk-ı Memnu” adlı televizyon dizisi, seyirci tarafından büyük beğeni ile izlendi. Bu çalışma Türkiye’de televizyon dizileri çağının öncüsü oldu (1975). TRT’nin Danışma Kurulu’nda görev aldı. Kemal Tahir’in eserleri ve kendisiyle dostluğu düşünsel gelişmesini büyük ölçüde etkiledi. Birlikte yaptıkları senaryo çalışmalarından Kemal Tahir’in sağlığında sadece “Haremde Dört Kadın” filmi çekilebildi. TRT için çektiği ve çekimine 1979 yılında başladığı Kemal Tahir’in aynı adlı eserinden uyarladığı Yorgun Savaşçı adlı ve Türk Kurtuluş Savaşı’nı anlatan büyük dizisinin ses ve görüntü malzemesi Başbakanlığın emriyle yakıldı (1983). Ancak bu filmin tek yayın kopyası daha sonra bulunarak televizyonlarda gösterilebildi (1993).

1989 yılında çektiği Karılar Koğuşu filmi, düşüncelerinden çok etkilendiği yazar Kemal Tahir’in Malatya Cezaevi günlerine ait gözlemlerine dayanan eserinden bir uyarlamaydı. Çektiği altmışı aşkın film ile seyircinin karşısına çıkan ve ülkemizi yurtdışında kazandığı ödüllerle ilgi derleyerek başarı ile temsil eden sanatçı, aynı zamanda etkin ve verimli bir aydın portresi çizdi.

Halit Refiğ, içinde yaşadığı toplum üzerine de, mesleki seçimi olan sinema üzerine de çok fazla kafa yoran sinemacılarımızdan, aydınlarımızdan biri. Yönetmenliğe başlamadan önce yaptığı sinema yazarlığı, eleştirmenliği döneminde de, sonrasında da hem toplumun sorunları hem de sinemanın sorunları üzerine yazılar yazmış, araştırmalar yapmış, önermelerde bulunmuş, inandığı “doğrular” için karşılaştığı ağır eleştirilere rağmen, “kavga” vermiş bir aydın, bir yol gösterici, sinemada da özel yeri olan bir yönetmendi.” (Mesut Kara)

Yönetmenliğini yaptığı 60’ın üzerinde filmlerden başlıcaları şunlardır: Seviştiğimiz Günler (1961), Yasak Aşk (1961), Şehirdeki Yabancı (1962), Şafak Bekçileri (1963), Gurbet Kuşları (1964), Güneşe Giden Yol (1965), Haremde Dört Kadın (1965), Bir Türk'e Gönül Verdim (1969), Yaşamak Ne Güzel Şey (1969), Çöl Kartalı (1972), Fatma Bacı (1972), Sultan Gelin (1973), Aşk-ı Memnu (dizi, 1975), Arabulucular / The Intercessors (1977), Yorgun Savaşçı (1979), Leyla İle Mecnun (1982), Yarın Ağlayacağım (1986), Kızım ve Ben (1988), Hanım (1988), Karılar Koğuşu (1989), İki Yabancı (1990), Midasın Düşü (2000).

KİTAPLARI: Ulusal Sinema Kavgası (1971), Haremde Dört Kadın (1974), Gerçeğin Değişkenliği: Kemal Tahir (2000), Düşlerden Düşüncelere (Haz: İbrahim Türk (Söyleşi - 2001), Aşk ve Ölüm Senaryoları (2006), Hanım - İki Yabancı - Köpekler Adası - Elveda Burgaz (senaryolar, 2006), Doğu Batı ve Türkiye: 10 Yılda Nereden Başladık Nereye Geldik? (2002), Gazi ile Latife (2008), Tek Umut Türkiye (2007), Koca Sinan (2009), Puşkin Erzurum’da (sinema-tiyatro, Temmuz 2009), Şeytan Aldatması (2009), Doğruyu Aradım Güzeli Sevdim (2009).

KAYNAKÇA: Mahmut Çetin / İslam Sanatının Yeniden Teşekkülü (s.122/125, 1991), Düşlerden Düşüncelere (Haz: İbrahim Türk (Söyleşi - 2001), Prof. Dr. Kurtuluş Kayalı / Güncel Sorunlar Karşısında Belirgin Yaklaşımlar: Halit Refiğ ve Yılmaz Güney (‘Yönetmenler Çerçevesinde Türk Sineması’ kitabı içinde, 2006), İhsan Işık / Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006), Halit Refiğ Özel Sayısı (Altyazı dergisi, 9 Aralık 2009), İbrahim Türk / Halit Refiğ - Düşlerden Düşüncelere Söyleşiler (2001), Mesut Kara / Yeşilçam Hatırası (2007), Türkiye Kültür ve Sanat 2010 Yıllığı (2010), İhsan Işık / Ünlü Sanatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 5, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör