Halim Sabit Şibay

İslam Bilgini, Yayıncı

Ölüm
27 Aralık, 1946
Eğitim
Dârülfünûn (İstanbul Üniversitesi) İlâhiyat Şubesi (Fakültesi)
Burç

İslâm bilgini, yayıncı (D. 1883, Küçük Tarkanlı köyü / Simbir / Kazan – Ö. 27 Aralık 1946, Ankara). İlk ve ortaöğrenimini Kazan’da yatılı okulda tamamladı. Ulutarhan’daki Medrese-i Halîmiyye’de okudu (1897). Bu arada Rus Lisesinden mezun oldu. Daha sonra bir süre Orenburg’taki Hüseyniye Medresesinde müderrislik yaptı. 1901’de İstanbul’a geldi ve Mercan İdâdîsine (lise) girdi. Bir yandan da Fatih Camiînde devrin tanınmış âlimlerinden olan Dağıstanlı Abdülfettah Efendi’den ders aldı. Mercan İdâdîsinden (1906) sonra Dârülfünûn (İstanbul Üniversitesi) İlâhiyat Şubesinden (1910) mezun oldu. Orta Asya’daki Türk toplulukları hakkında arıştırmalar yapmak üzerine Altaylar’a kadar uzanan bir yolculuğa çıktı. Bu geziye ait notları ve tespitleri daha sonra Altaylara Doğru adıyla seri makaleler halinde Türk Yurdu dergisinde yayımlandı.

Halim Sabit Şibay, Türkiye’ye döndükten sonra ulûm-i dîni (din bilgisi) öğretmeni olarak Gelenbevî İdâdîsine (1912) tayin edildi. 1914’te Dârülfünûn’un Ulûm-ı Şer’iyye (İslami İlimler) şubesinde Mahmud Esad Efendi’nin yanında târih-i din-i İslâm (İslâm tarihi) ve târîh-i edyân (dinler terihi) dersleri müderris yardımcısı olarak başladı. Aynı yıl Mahmud Esad Efendi’nin Şurâ-yı Devlet (Sayıştay) Tanzimat Dairesi başkanlığına getirilmesi üzerine onun yerine müderris sıfatıyla ders vermeye başladı. Dârülfünûn’un yeniden düzenlemesi sırasında Ziya Gökalp’in önerisiyle Edebiyat Fakültesinin çeşitli kürsülerine davet edilen genç müderrislerin arasında Halim Sabit de bulunuyordu. Buradaki görevi, okuttuğu dersin kaldırıldığı 1919 yılına kadar devam etti.

Müderrislikten ayrılmak zorunda kaldığı tarihten sonraki yirmi yıl içinde (1919-39) ticarî faaliyette bulundu. Bu dönemde, zaman zaman Türkiye’ye gelip gittiyse de vaktinin büyük bir kısmını belli başlı Avrupa şehirlerinde ve özellikle Baltık ülkelerinde geçirdi: Almanya, Avusturya, Bulgaristan, İngiltere, İtalya, Macaristan, Romanya ve Rusya’ya seyahatler yaptı. Bu ülkelere afyon, tütün, halı ve çeşitli gıda maddeleri ihraç etti. Afyon ticaretinin devletleştirilmesi ve İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine 1939’da Türkiye’ye döndü. Aynı yıl, Avrupa’da yayımlanan ve Türkçeye tercümesi için hazırlıklara başlanan İslâm Ansiklopedisi’nde önce hazırlık memuru, daha sonra da yayın bürosu kâtibi olarak 1944’e kadar görev yaptı. Son memuriyeti, 1944’te tayin edildiği Diyanet İşleri Başkanlığı Müşavere Heyeti üyeliği oldu. Türk Bilgi Derneğinin İslâmiyat Şubesi kâtipliği görevini üstlendi ve Türk Ocağının faaliyetlerine katıldı. Türk-Alman Dostluk Cemiyetine girdi. Cumhuriyetten sonraki yıllarda da Türk dili kurultaylarının ilk üçüne “sâbık Darülfünûn müderrisi” sıfatıyla davet edildi. Ziya Gökalp’le birlikte Türk ocaklarının kuruluşuna katılıp daha sonraki çalışmalarda görev aldı. Şeyhülislâm Mûsâ Kazım tarafından Islah-ı Medâris (medreselerin düzenlenmesi) Kurulu üyeliğine seçildi ve 1914 yılında yayımlanan İslâm Medâris Nizamnamesi’nin hazırlanmasına katkıda bulundu.

Yazı hayatına öğrencilik yıllarında başladı. Rusya’dayken Tevcid-i Fennî, Şâkirdlik Âlemi, Cennet Malda Değil gibi bazı risalelerle Çocuk Dünyası adlı bir dergi yayımladı, Türkiye’ye geldikten sonra da, çoğu dergi sayfalarında kalan, birçok makale yazdı. İçtimâiyyat Mecmuası, Yeni Mecmua, Sırât-ı Müstakîm, Bilgi Mecmuası, İslâm Mecmuası, Kırım Mecmuası, Hikmet ve Türk Yurdu gibi dergilerle Vakit ve Cumhuriyet gazetelerinde bir kısmı risâle ve kitap hacminde, çoğu araştırmalardan oluşan makaleler yazdı.

ESERLERİ:

Amelî İlm-i Hâl (1328-1332), Ulemâ ve Talebe-i Ulûm Efendilere – Islâh-ı Medâris Münasebetiyle (1329), Tevcid Fennî, Çocuk Dünyası, Şakirdlik Âlemi, Amelî Ulûm-ı Diniye (5 cilt).

KAYNAK: A. Zeki Velidi Togan / Bugünkü Türkili ve Türkistan ve Yakın Tarihi (1942, s. 480), Samet Ağaoğlu / Babamın Arkadaşları (1969, s. 79), Mahmut Tahir / Kazan Türklerince Arap Harfleri ile Yapılmış Neşriyatın Bibliyografyası (1976, s. 324), Hilmi Ziya Ülken / Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi (1979, s. 325-326, 364), Abdülkadir İnan / Rusya Sömürgeleri Müslümanlarının İstiklal Hareketleri Tarihinden (Türk Kültürü, 1962, s. 410-411), Ali Birinci – Tûba Çavdar (TDV İslâm Ansiklopedisi, 1994, s. 336-337), Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk Dünyası (A.K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998), Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk Dünyası (A.K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).

 

 

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör