Ahmet Şükrü Esmer

Siyaset tarih­çisi ve gazeteci (D. 1893, Lefkoşa, / Kıbrıs – Ö. 19 Ocak 1982, An­kara). Babası Lefkoşalı tüccar Mehmet Arif’tir. İlköğrenimini Lefkoşa İlkokulu’nda, ortaöğrenimini Lefkoşa’da İngiliz High School ile Kıbrıs Lisesi’nde yaptı. Çocukluk ve gençlik yılları Osmanlı’nın yıkılış yıllarını hazırlayan siyasi çalkantılar döneminde geçti. Bu sırada babası, anlamı “akla gelenler” demek olan “Sünuhat” adlı bir haftalık gazete çıkardığından, Ahmet Şükrü ilk gazetecilik tutkusunu babasından aldı. Liseyi bitirdikten sonra İstanbul’a gelerek İstanbul Darülfünunu (Üniversitesi) Hukuk Mektebi’ne girdi. Burada öğrenimini sürdürürken kazandı­ğı bir devlet bursuyla ABD’ye gitti.  New York Columbia Üniversitesi’nde siyasi tarih ve hukuk öğrenimi gördü. Hukuk alanında yüksek lisans, devletler hukuku ile siyasi tarih alanında doktora yaptı. Bu sırada Gazetecilik Okulu’nda da bazı derslere devam etti. O yıllarda Birinci Dünya Savaşı henüz bitmemiş olduğundan, bir süre ülkeye dönmedi, New York’ta “Saday-ı Vatan” adlı haftalık bir gazete çıkarttı ki, bu yayın ABD’de Türkçe olarak yayımlanan ilk gazetedir.

Amerika’ya gittiği öğrenci arkadaşları arasında ünlü gazeteci Ahmet Emin Yalman’ın da bulunması, iki arkadaş arasında başlayacak kader yoldaşlığının da temellerini atmış oldu. Bu arkadaşlık, birlikte Şark İstiklal Mahkemesi’nde yargılanmaya kadar varacak bir süreç oldu. Ahmet Şükrü, ABD’den Türki­ye’ye döndüğü 1921 yılından itibaren Galatasaray Lisesi’nde İngilizce ve tarih dersle­ri verdi; aynı zamanda “Vakit” gazetesinin yazı kadrosunda yer aldı. Ardından, aralarında Ahmet Emin Yalman’ın da bulunduğu kimi arkadaşları ile birlikte “Vatan” gazetesini çıkardı. Kurtuluş Savaşı kazanılınca, gazeteci olarak Mudanya ve ardından Lozan Konferansı’nı izledi. 1925’teki Şeyh Sait İsyanı sırasında hiçbir suçu olmadığı halde, Ahmet Emin Yalman’a göre, “Vatan” gazetesinin ortağı olması nedeniyle tutuklanıp yargılandı.

Şark İstiklal Mahkemesi olayından sonra İstanbul’a döndüğünde arkadaşlarıyla haftalık resimli bir dergi çıkardılar. Bunun ardından da Esmer,  1926 yılında “Milliyet” gazetesini çıkarmaya başladı. Bu gazetenin yazı işleri müdürlüğünü, daha sonra da genel yayın müdürlüğünü yaptı. “Milliyet”i çıkarırken, Mülkiye Mektebi siyasi tarih hocası olmuş ve bu dersi Harb Akademisi ile Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi’nde de vermeyi sürdürdü.

Esmer, 1935 yılında Balkan Gazeteciler Birliği’nin kurulması nedeniyle Bükreş’te toplanan konferansa Türk basını adına katılmıştı. 27 Ekim 1936 tarihinde Siyasal Bilgiler Okulu’nun Ankara’ya naklinin ardından o da Ankara’ya yerleşti. Böylelikle Esmer’in ölümüne kadar sürecek Ankara yılları başlamış oldu. Ardından, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nin Siyasi Tarih Profesörlüğüne getirildi. Bu görevinin yanında “Ulus” gazetesinde dış politika yazıları yazmaya başladı.

Ahmet Şükrü Esmer 1939’da İstanbul Milletvekili seçilerek parlamentoya girdi. Milletvekili olmadan hemen önce Güzin Hanımla evlenmişti. 30 Ekim 1941’de, öteki milletvekili profesörler gibi, milletvekilliğini seçerek üniversiteden ayrıldı. 1943 yılında yapılan genel seçimlerde tekrar milletvekili oldu. 1945’te Birleşmiş Milletler’i kuran San Francisco Konferansı’na Türk delegasyonu danışmanı olarak katıldı. İlk çok partili seçimlerin yapıldığı 1946 yılında milletvekilliğinden ayrılmak zorunda kaldı ve1948’de Haberler Bürosu’nu kurmak üzere New York’a gitti. 1949 yılında Basın-Yayın Genel Müdürlüğü’ne atanarak tekrar Ankara’ya döndü. 1954’te Siyasal Bilgiler Fakültesi’ndeki Siyasi Tarih Profesörlüğü görevine geri dönmüş; 1969’da da emekliye ayrılmıştı. Ancak gazeteciliğini ömrünce sürdürerek, “Ulus” gazetesinin, daha sonra el değiştirerek “Barış” adını almasından sonra da dış politika yazılarını bu gazetede devam ettirmişti. Bir dostunun deyimiyle, “Emekli oldum, köşeme çekileyim” dememiştir. 19 Ocak 1982 tarihinde öldüğü gün bile gazetedeki o güne ait yazısı yayımlanmıştı.

Ahmet Şükrü Esmer; başta “Milliyet”, “Ulus” ve “Barış” gazeteleri olmak üzere, dış politika yazılarının yanında, ayın tarihi yazıları ile çok sayıda araştırma ve inceleme yazıları ve gezi notları yayımladı. Esmer’in 1944’te yayımlanan “Siyasi Tarih” ile 1953’te yayımlanan “Siyasi Tarih: 1919-1939” başlıklı kitaplarından başka Türkçe ve İngilizce eserleri de vardır; ayrıca bilimsel makaleleri bulunmaktadır

BAŞLICA ESERLERİ:

Siyasi Tarih (1933), Otomobil ile 9000 Kilometre (1934),  Siyasi Tarih: 1919-1939 (1953), Hindistan’da gör­düklerimiz (1953),  Cyprus Past and Present (Milletlerarası Münasebetler Türk Yıllığı, 1962), Turkey and her Neigh­bours (1963),  A political Review (1963), İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası (Olaylarla Türk Dış Politikası: 1919-1965, Prof. Dr. Oral Sander’le 1969).  

KAYNAKÇA: İbrahim Alaeddin Gövsa /  Türk Meşhurları (1946),  Büyük Larousse Ansiklopedisi (c. 6,  s. 3820, 1986), İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Işıl Arapçı / Yüksek Lisans Tezi (Malatya İnönü Üniversitesi, 2005).