Sadri Ertem

Hikâye ve roman yazarı, siyaset adamı (D. 1898, İstanbul - Ö. 12 Kasım 1943, Ankara). Ertem’den başka Etem, Ethem soyadlarını da kullandı. Babası Jandarma Binbaşı İbrahim Ethem Bey’in görevi dolayısıyla çocuklu­ğu Anadolu’nun çeşitli yerlerinde geçti. Büyükbabası Hasbî Dede, Mevlevî şairlerindendir ve Kütahya’nın Emet bucağındandır. Bir süre Üsküdar Askerî Rüştiyesinde öğrenim gördü. Üsküdar Sultanisi (1914), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü (1920) mezunu. Gazeteciliğe Millî Mücadele yıllarında Hakimiyet-i Milliye ve Yeni Gün gazetelerinde başladı (1919-20, yazı işleri müdürü). Cumhuriyetin ilanından sonra Son Telgraf gazetesinin başyazarlığını yaptı (1924-25). Gazetesi rejime muhalefet yapmak suçundan kapatıldı, kendisi de İstiklâl Mahkemesinde yargılandı. Beraat ettikten sonra İstanbul’da çeşitli okullarda öğretmenlik yaptı (1924-31). 1930’larda Matbuat Umum Müdürlüğünde memleket işleri danışmanlığına geti­rildi. 1932’den itibaren Ankara’da öğretmenliğe devam etti. Kü­tahya milletvekili seçildi. Gazi Eğitim Enstitüsünde Felsefe Tarihi ve Sosyoloji dersleri verdi. Kalp yetmezliğinden öldü.

İlk yazısı yaz tatillerinde çalıştığı Tercüman-ı Hakikat gazetesinde 1912 yılında yayımlandı. Üniversite öğrenciliği yıllarında Tanin gazetesinde de yazılar yazdı. Edebî mahiyetteki ilk yazıları İstanbul’da Genç Yolcular dergisinde çıktı (1917). Birinci Dünya Savaşı’na yedek subay olarak katılan Sadri Ertem, savaş hatıralarını Faniler Arasında başlığı ile Ocak 1919’da Ümit dergisinde yayımladı. Vakit gazetesinde günlük fıkralar yazdı. Bu gazetede güçlü bir öykücü grubun da başındadır (1930-31) Basın Yayın Genel Müdür Yardımcısı iken Kütahya Milletvekili seçildi (1939). Öldüğünde milletvekiliydi. Hikâye ve makaleleri çalıştığı gazetelerin dışında Genç Yolcular (1917), Güneş, Resimli Ay, Servet-i Fünûn, Yedigün, Varlık, Resimli Gazete, Son Dakika gibi gazete ve dergilerde yayımlandı. Çıkrıklar Durunca (1931) adlı romanıyla ün kazandı.

“Bu hikâyelerde ortaya çıkan bir başka özellik de mutlak karamsarlıktır. Beşerî olan her şeyin mutlak mağlubiyeti, kötülüklerin ve madde­ciliğin mutlak hakimiyeti, bütün hikâyelerin baş ilkesidir.” (Tahir Alangu)

“Alangu’nun yargısı ‘Ertem’in asıl hizmeti gençliği yazması ve yetişmesi yolundaki yardımlarında, yol göstermelerinde aranmalıdır’, Cevdet Kudret’in yargısı ise ‘söz konusu hikâyelerin bir döneme tanıklık eden belge niteliğinden öte bir değer taşıdığı öne sürülemez’ biçimindedir.

“Sadri Ertem’in ‘doğru ve bilimsel düşünme’ ile ‘iyi niyet ve toplumsal sorumluluğun’ iyi yazar olmaya yetmeyeceği yolunda bir başka örnek oluşturduğu söylenebilir.” (Ahmet Oktay)

“Geçmişe hayranlık duymaz Sadri Ertem. Gelen her yeni’yi de onaylamaz. Lakin olup-biteni belki de yeni’dir, hiç değilse eski’den iyidir diye – benimsemek gibi bir çaresizliği sanırım var. (…) Sadri Ertem’in el attığı konulardan biri de yabancılar ve yabancı sermaye. (…) Sadri Ertem’in öykülerindeki işçilik için de aynı eleştiriler geçerli. Kişiler kontrast: şehirli-köylü, modern-geri gibi. (…) İç içe öykü anlatmayı seviyor Ertem. Kimileyin usulünce oluyor bu, öyküyü çerçeveye alıyor ya da analitik kurguluyor, öyküye sonuç olaydan başlıyor, yahut denemeyle giriyor.” (Necati Mert)

ESERLERİ:

HİKÂYE: Silindir Şapka Giyen Köylü (1933), Bacayı İndir Bacayı Kaldır (1933), Korku (1934), Bay Virgül (1935), Bir Şehrin Ruhu (1938).

ROMAN: Çıkrıklar Durunca (1931), Bir Varmış Bir Yokmuş (1933), Düşkünler (1935), Yol Arkadaşları (1945), Step.

İNCELEME: Hibe (1934), Modern Avrupa İktisat Tarihi (1934), Politika Felsefesi (1935), Türk İnkılabının Karakteri (1939), Avrupa’nın İskeleti (1940), Propaganda I, II (1941-42).

GEZİ: Bir Vagon Penceresinden (1934), Ankara-Bükreş (1937).

DENEME: Fikir ve Sanat (1930).

HAKKINDA: Mehmet Behçet Yazar / Edebiyatçılarımız ve Türk Edebiyatı (1938), Murat Uraz / Sadri Ertem Hayatı ve Eserleri (1940), Hasan Ali Ediz / Sadri Ertem (Yeditepe, sayı: 25, 15.11. 1952), Tahir Alangu / Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman: 1919-1930 (c. 1, 1959), Mehmet Kemal / Acılı Kuşak (1967), Hilmi Yavuz / Bacayı İndir Bacayı Kaldır (Cumhuriyet, 8.4.1970), Ömer Faruk Toprak / Sosyalist Kültür Ansiklopedisi içinde (1980), Feridun Andaç / Gerçekçi Edebiyatımızın Öncü Yazarlarından: Sadri Ertem ve “Bacayı İndir Bacayı Kaldır” Öyküleri (Yazko Edebiyat, sayı: 37, Kasım 1983), Atilla Birkiye / Yıllar Önce Yazılanlar ve Roman Kuramı (Yazko Edebiyat, sayı: 37, Kasım 1983), Olcay Önertoy / Türk Roman ve Öyküsü (1984), Ahmet Oktay / Sanayileşme Öykülerinden: Bacayı İndir Bacayı Kaldır (Çağdaş Eleştiri, Mart 1984) - Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı 1923-1950 (1993), Erol Üyepazarcı / Sadri Ertem (Yazılı Günler, sayı: 18, Kasım-Aralık 1992), Mustafa Parlak / Sadri Ertem Üzerine Monografîk Bir Çalışma (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 1995), Ömer Lekesiz / Yeni Türk Edebiyatında Öykü - 1 (1997), Mehmet Behçet Yazar / Edebiyatçılar Alemi - Edebiyatımızın Unutulan Simaları (yay. haz. Mustafa Everdi, 1999), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (6. bas. 1999), Feridun Andaç / Edebiyatımızın Yol Haritası (2000), Ahmet Oktay / Anlatıların Aynası: Yazınsal Eleştiriler 2-1954-2000 (2001), TBE Ansiklopedisi (2001), Dr. Yakup Çelik / Sadri Ethem Ertem (Büyük Türk Klâsikleri, c. 13, s. 105-106-107-108, 2002), Necati Mert / Sadri Ertem’in Dönemi İdeolojisi Duruşu ve Öyküleri (Heceöykü, Ağustos-Eylül 2004).