Sabri Esat Siyavuşgil

 

Son otuz senenin edebî cereyanlarını şöyle bir lahza göz önüne getirelim, derhal şu levha ile karşılaşırız: Kalemlerini bıçak gibi keskinleştirmiş yeni zümreler... Sanki her zümre kendisinden evvelki nesle saldıran bir yeniçeri bölüğüdür... Üstatların kafaları değilse bile eserleri bir çırpıda kesilip atılırken umumî bir cümbüş!.. Nitekim yedi istidatlı gencin bu hafta neşrettikleri Yedi Meşale namındaki şiir kitabının mukaddimesinde maalesef bu keskin kalem uçlarının yeniden belirdiğini görüyoruz.

Vakıa bu uçlar, vaktiyle ağabeylerinin usulünce ciğerlere batmıyor, ama -sinek ne kadar ufak olsa yine mide bulandırır, derler- kendilerinden evvelki edebî nesillere ait satırlarda onları hiç olmazsa bir iğnelemek arzusu pek aşikâr okunuyor. İşte Servet-i Fünun sahifelerinde aylardan beri istidatlarını yakından tatnıdığım bu gençlerin eserinde yegâne itiraz edeceğim nokta budur. Şiirlere gelince:

Bunlar hiç şüphesiz son senelerde artık usanç vermeye başlayan aynı mevzudaki şiirlere pek o kadar benzemiyor.

Yeni mevzular taharrisine karşı bu gençlerde mühim bir temayül var. Kimi elemi neşe ile ifade etmeye, kimi hikemî şiirlere asrî bir şekil vermeye, kimi de marazî hisleri bir ressam gibi kuvvetli çizgilerle göstermeğe heves ediyor ve hepsinde "sembolizm"in içeriden sezilen özlü bir tebellürü seziliyor. Eskiden, Fecr-i Ati, tam manasıyla sembolik şiiri ifadeye kadir olamamıştı. Ahmet Haşim'den gayrısının eserlerinde her nedense bir sunîlik göze çarpar. Şimdiki gençler ise "Samen"i, "Bodler"i, "Verharren"i daha iyi anlayacak gibi görünüyorlar. Yalnız bunlarda da vaktiyle diğer edebî nesillerin düştüğü bir hatanın izlerini görüyorum. Okudukları Garp şairlerinin eserlerini mahalli renklerle süslemeden, ilk tesirlerle yazıyorlar.

Bilhassa "Bar Dansözü", "Soytarı", "Venedik" gibi şiirler nihayet Türk edebiyatı için ecnebi unsurlardır.

Üdeba-yı cedidenin "mösyö kanguru"su, "la dans serpantin"i, ilh... mevzuları vardı; Fecr-i Ati'nin Belçika gölleri ve akşamları vardı; şimdiki gençlerin de Venedik'leri, palyaçoları, dansözleri -şekil ne kadar yeni olsa da- aynı ananenin devamını gösterir ki bu kadar taze bir lisan ile ve bu kadar canlı görüşlerle ortaya atılan gençlerin bile bu ananeye karşı mukavemet edememesi günahtır.

Yedi Meşale'nin ilk şiirleri Sabri Esad Beyindir. Bu gencin vaktiyle istidadını muallimi sıfatıyla daha mektep sıralarında takdir etmiştim. Nitekim bugün şiirlerini iftiharla okuyorum.

Mısralarını nice tecrübeli şairler gibi kuvvetle örüşü bir hakikattir.

İşte bir misal:

Çamlar fısıldaşırken bahçende sırlarını
Uzan... Oku kalbimin yorgun satırlarını

Salkım çiçekleriyle süslü yatak odanda...
Gömül beyaz tenini okşayan sedirlere...
Bir yanda ilkbaharı üfleyen bir pencere,
Tatlı bir gül rengiyle yanan lamba bir yanda...

Şimdi de şu Anadolu akşamını okuyun:

Sesler çıkmadan söner paslı çıngıraklarda
Yassı tabanlarını sürükler bir kenarda
Boynu kısa develer, boynu uzun develer.

Günle birlikte erir uyuklayan mor dağlar;
Ekilmemiş tarlalar, çalı bitiren bağlar
Döker her kalbe kırık bir lambanın isini...

Hele bu şiirin son üç mısraı:

 

Adımlar derinleşir renklerin vedaında...
Bir dua okur gibi gezdirir dudağında
Deveci, türküsünü; yolcu, sevgilisini...

Bu gençler içinde Sabri Esad'dan sonra en kuvvetli ses Cevdet Kudret'indir. Bilhassa "On Ölüm Şarkıları" ile "Venedik Akşamları" harikulade bir eser... Bir zamanlar mecmua sütunlarında yeni şiirler ve şairler aleyhinde hükümler yürüten tok sözlü karilerin bunları okumasını tavsiye ederim. Umarım ki o zaman kalblerine biraz su serpilecektir. Mesela "Venedik Akşamları"nın şu başlangıcına bakın:

Güneş, upuzun duran bir kanalın ucunda
Mermerden kapıların topuzuna benziyor;
Kırıldı kaldı yine akşamın avucunda...

"Yedi Meşale"de şiirleri okunan diğer genç şairler de şunlardır: Yaşar Nabi, Muammer Lütfi, Vasfi Mahir, Ziya Osman.

Yaşar Nabi son şiirlerinde çok terakki eseri gösterdi. Lisan gittikçe renkleniyor ve düzeliyor. Bilhassa birkaç nüsha evvel Servet-i Fünun'da intişar eden "Kleopatra" namındaki şiiri buna delildir.

Sonra kitaptaki "Kuşun Şarkısı" ile "Şairin Bahçesi" ne güzel! İşte bu şiirlerden lalettayin birkaç mısra:

Dallarda hırçınlaşan bülbüllerin sesini

Taze bir kız göğsünün baygın ürpertisini
Andıran fıskıyeler besteliyor havada...

Muammer Lütfi'nin şiirlerinde daha fazla maveraî, hikemî bir eda var. Bilhassa "Topkapı Sarayı" son seneler içinde yazılan en kuvvetli aruz şiirlerinden biridir. Bu genç şair aruzu heceden daha tannan bir mızrapla çalıyor. Şu beyitlere bakın:

Dallar hatırlatır bu saraydan geçenleri,
Şehvet nefesleriyle solan pembe tenleri

................

Şairler ellerinde birer deste şi'r ile
Girdikçe Enderun'a gelirmiş bahar dile

................

Baktım kasidelerde bugün son kalan ize
Bin bir yalan mukabili bir lokma caize...

Vasfi Mahir, Ziya Osman... Bunlar birbirinden tamamiyle farklı bir "lirizm" ile terennüm ediyorlar. Ziya Osman tıpkı bir "Alber Samen"... O kadar ince, o kadar hasta, o kadar girîzan... Mısralarında bir sonbahar hüznü ve güzelliği var... Vasfi Mahir'in ilham perisi ise tamamiyle sağlam bünyeli... Benzinden kan fışkıran bir hususiyete sahip... Muammer Lütfi gibi her iki vezni de kullanan bu şair, hislerini tam erkekçe haykırıyor. Keşke hep öyle haykırsa... Mesela şu yıldırım gibi gürleyen mısraların dehşeti karşısında insan bir baş dönmesine uğramaz mı?

Zehriyle hep dolar, gerilirken damarlarım,
Feryat eder, bağrımı yumruklar, ağlarım:
İlk önce ıztırabı tanır senden ayrılan...

Bu kitapta Vasfi Mahir'in en hoşuma giden bir şiiri de hece ile yazılmış olan "Celladın Kitabesi"dir:

Boynumu vurmak için ant içerdi ilahlar,
Ellerimden ürkerdi kullandığım silahlar,
Kemanımın telinde can verdi padişahlar...

Yazık ki bu güzel şiirin içinde:

Beni doğurdu öldü cellat doğuran annem

şeklinde ahenksiz mısralar da var. Şairin bu ufak ihmallerden kaçınmasını temenni etmemek elimden gelmez.

Ziya Osman'ın "Uyku", "Boğulan Çocuklar", "Yarasalar" namındaki şiirleri evvelce Servet-i Fünun'da intişar edenler meyanındadır. Bunlardan maada Yedi Meşale'de "Sebil ve Güvercinler" namında bir şiirini daha okuyoruz. Zarif bir sone! Bilhassa ikinci kıtası çok güzel:

En alevli çöllerin üstünden hep beraber
Geçerken bulmadılar, ne bir ot, ne bir yosun!
Korkmadan su içsinler yavaşça, susun, susun,
Bir sebile döküldü bembeyaz güvercinler.

En nihayet Yedi Meşale'nin son kısmı olan nesir sahifeleri geliyor. Bu nesirler Kenan Hulusi'nindir. Servet-i Fünun'da intişar eden bir iki yazısı ile istidadını belli eden bu genç hikâyecinin lisanında çok yeni sesler var. Çalışırsa istikbalde kuvvetli bir şahsiyet olabilecek... Yalnız cümle tertiplerinde bililtizam yaptığı "kübizm" ve "fütürizm" şekilleri bazen sunî görünmek tehlikesine maruzdur. Genç nasir bu tarzı daha makul ve tartılı kullanmalıdır. Yoksa yazıları anlaşılmamağa mahkûm kalır ve bu da yazık olur. Çünkü bu gençte hayatı ve tabiatı kuvvetli görüşler seziliyor. Çok yenilik yapmak iddiasıyla eserlerini büsbütün ibhama boğmaktan da çekinmelidir. Doğrusu "Bir Mezarcının Hayatı" namındaki parçayı o vahşi çeşnisine rağmen bir türlü iyice anlayamadım. O kadar karışık ki... Maamafih "Abajur" namındaki parça bu tarzın en muvaffak olunmuş bir nümunesidir. Kenan Hulusi'de bilhassa teşbihlerin hususiyeti göze çarpıyor.. İşte bir misal:

"Kulübün bahçesinde yer yer atılan hava fişekleri yeni açılan fıskiyeler gibi görünmez bir atılışla fırlıyor ve hafif bir rüzgârla dökülüveren olgun güller gibi parça parça dökülüyordular."

İşte "kübizm"e de bir misal:

Bir tuğladan su sızar gibi içinden
ışık sızan bir abajur.
Yine bir abajur.
Yalnız bir abajur
A... ba... jur!..

Çok mu güzel?.. Orasını bilmem. Yalnız derim ki bu tarzda nesir yazmaktan ise şiir yazmak daha doğru olmaz mı?.. Ne de olsa ben bu genç nasirin mesela şu âtideki cümlelerini diğer taraftaki bütün o kübizm ve fütürizm gayretlerine tercih ediyorum. "Denizin Zaferi" namındaki parçada deniz ilahı Neptün'ün gelişini bakın nasıl tasvir ediyor:

"O altın dizginli atların çektiği bir saltanat arabasında, geniş göğsü, azametli omuzları, dik başı, mağrur alnıyla ayakta duruyordu. Yine altından masnu zırhlı elbisesini giymiş, parlak kamçısını eline almış. Ayakları tunçtan halk olmuş, atları seri ve çalâktırlar."

Bu satırlar adeta İlyada'dan bir parça okuyor gibi insanı düşündürmüyor mu?

Ya hele şu tasvir:

"Bir zamanlar yine böyle bir sahilde deniz kızları çıplak, beyaz vücudlarıyla raks ederlerdi.

Koşarken karlı göğüslerindeki memeler, cilalı bir mermer üstünde zıplatılan zıpzıplar gibi muntazam ve ince bir hesapla oynardı.

O elinde rübab bir kaya üstüne çıktığı vakit raks durur, şarkılar diner, rüzgâr nefes almaz ve engin, büyük, geniş, hudutsuz engin, mısraların hecelerindeki layemut ahengi dinlemek için bir göl kesilirdi..."

 

Son söz olarak yeni şairlerle bu yeni nasire daha büyük muvaffakiyetler dilerim. Yalnız hüsniniyetleri ve istidatları ne kadar çok ise iddiaları da o kadar az olmak şartıyla... Çünki yürüdükleri sanat yolunun hududu yoktur ve daha ilk adımlarda zafer sesleri çıkarırlarsa ileride hangi nağmeden terennüm edeceklerini kendileri de tayin edemezler. Bilhassa tevazu...

İşte bu genç şairlere benden samimi bir ağabey nasihati!..

(Eski harflerle Servet-i Fünun'un 26 Nisan 1928 tarihli 1654. sayısında basılmıştır. Latin harflerine aktaran: Tamer Erdoğan)

VİRGÜL 22, Eylül 1999

 

Yazar: Halid Fahri Ozansoy