Sabit

Divan şairi (D. 1650, Uzice / Bosna - Ö. 5 Eylül 1712). Asıl adı Alaaddin’dir. Memleketinde başladığı öğrenimini İstanbul’da tamamladı. İyi bir öğrenim görerek yetişti. İstanbul’da müderrislik, Tekirdağ’da müftülük yaptı. Çorlu, Burgaz, Kırım, Bosna (1700), Konya (1705) ve Diyarbakır (1708) kadılıklarında bulundu. İstanbul’a geldiğinde Bayrami Mevlevilerden Seydizade Mehmet Paşa’ya bağlanmıştı. Mezarı Topkapı dışındadır.

XVII. yüzyılın sonunda yetişen şairlerin Nabî’den sonra en büyüğü kabul edilen Sabit, yeniliklere yöneldiği şiirlerinde halk dilini kullandı, atasözlerine ve halk deyimlerine yer vererek Nedim şiirinin hazırlayıcısı oldu.

“Atasözleri, deyimler ve Türkçenin kıvrak ifadelerinden çokça yararlanan Sâbit, sürekli taklitçilikten kaçınmış ve kendine has bir üslû­bun temsilcisi olmuştur. Çok şiirinde sıkça görülen orijinal ifade ve buluşlara karşılık, bazen çok basit sözler ve garip tabirleri kullanmaktan da çekinmemiş, bu yüzden şiirleri kendine has garip bir tarza bürünmüştür. Bazıları onu eski şiirde yeni bir dil kullanarak millî üslûbu oluşturan ilk şairlerden sayarlar. Çorlulu Ali Paşa Ca­mii ve hamamı için yazdığı kasidedeki tasvirlerinde ince sanatkâr ruhunu ortaya koymayı başaran şair, hikemî tarzda yazdığı şiirlerinde içine düştüğü donuk üslûptan kendisini kurtaramamıştır. Dîvân’ında bazen müs­tehcen ifadelere yer vermekten kaçınmamış, ara sıra da balgam, piyaz, gübre, uyuz, tükürmek ve pastırma gibi başka şairlerin kullanmaktan sakınacakları kelimeleri orijinal buluşlarını ifade edebilmek için kullanmaktan çekinmemiştir. Yerli ve tamamen orijinal olan Dere-nâme ve Berber-nâme gibi biraz da alışılmadık ve müstehcen konularda kendine has üslûbuyla kaleme aldığı mesnevileriyle kendisinden sonra gelen Enderunlu Fâzıl ve Enderunlu Vâsıf gibi şairlere öncülük etmiştir.” (Mehmet Atilla Şentürk)

ESERLERİ:

Divan (basılmadı), Zafername (Kırım hanı Selim Giray’ın Macaristan seferini anlatır, 1882), Edhem ü Hümâ (mesnevi), Hikâye-i Hoca Fesad (diğer adıyla Donlu Dere), Hadîs-i Erbaîn ve Tefsiri, Amr-i Levs (mesnevi), Varka vü Gülşah (mesnevi).

KAYNAK: TDE Ansiklopedisi (c. 7, 1976-98), Mehmet Atilla Şentürk / Osmanlı Şiiri Antolojisi (1999), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).