Arkeolog, profesör, milli eskrimci, ilk Türk kadın sporcu (D. 1916, Berlin / Almanya – Ö. 2014, İstanbul). Ailesiyle I. Dünya Savaşı sonrasında gittikleri farklı ülkelerin ardından Türkiye’ye geldi. Ortaokul ve liseyi Arnavutköy Kız Koleji’nde (Robert Koleji) okudu. Paris Sorbonne Üniversitesi’nde arkeoloji öğrenimi gördü.
Eskrim dalında 1936 Yaz Olimpiyatları’nda Türkiye’yi temsil etti. Fetgeri Aşeni ile olimpiyatlara katılan ilk Türk kadın sporcu oldu. 1940’ta İÜ Edebiyat Fakültesi’nde asistan oldu, doktorasını da aynı üniversitede yaptı. Profesörlüğe yükseldi. Türkiye’nin birçok bölgesinde arkeolojik kazı çalışmaları yaptı.
Osmaniye iline bağlı
Kadirli yakınlarındaki Karatepe Hitit siti bölgesinde çalışmalar yürüttü.
2005’te Hollanda devletinin kültür ve kalkınmaya hizmet edenlere verdiği “Prens
Claus Ödülü”nün sahibi oldu. 2014 yılında İstanbul’da vefat etti.
KAYNAK: TYB Kültür ve Sanat
Yıllığı (2015).
Halet
Çambel (1916-2014), Hitit hiyerogliflerinin çözülmesinde eşsiz bir katkı sundu.
Anne
babasının ona baktıklarında ‘günleri sayılıymış’ gibi üzüldükleri bir çocuktu.
Daha el kadarken tifüse, hepatite göğüs gerdi. Osmanlı’nın Berlin Büyükelçisi
İbrahim Hakkı Paşa’nın torunu, Berlin’de doğup büyüyen Halet Çambel, şövalye
romanlarına bayılıyordu. O cılız çocuk, hastalıkları yendi, özendiği
şövalyelere benzemek için eskrim öğrendi ve dünya tarihine damgasını vurdu. Hem
de iki ayrı alanda...
İlk
damganın adresi yine Berlin... 1920’lerin ortasında ailesiyle İstanbul’a
yerleşen Halet, 1936 Olimpiyat Oyunları’na katılmak için Berlin’e dönecekti.
Suat Fetgeri (Aşeni) ile beraber eskrimde Türkiye’yi temsil ederek, olimpiyat
oyunlarındaki ilk Türk kadınları unvanını aldılar. Hitler’den ve kurduğu
rejimden nefret eden Çambel, oyunlara bu yüzden biraz da ayağını sürüyerek
gitmişti. Amerikalı siyah atlet Jesse Owens’ın aldığı madalyayı sindiremeyip
stadyumu terk eden Hitler’le tanışma teklifiniyse kesin olarak reddetti: “Bize
verdikleri Alman mihmandar sporcu kız, bizi Hitler’e takdim etmeyi önerdi. Biz
de ‘Hitler rejimi olunca gelmezdik. Ancak hükümetimiz bizi gönderdiği için
mecburen geldik’ dedik. Bu yüzden mihmandarımızın önerisini kabul etmedik.”
Eskrim
sevdasıydı ama meslek olarak arkeolojiyi seçti Çambel. İnsanlık tarihine
katkısını da bu alanda sunacaktı. Paris Sorbonne Üniversitesi’ndeki eğitiminin
ardından, Atatürk’ün emriyle başlatılan Hitit tarihi araştırmalarına katıldı.
Çorum Hattuşaş’ta o güne dek gizli kalmış tabletlerin gün ışığına çıkmasını
sağlayanlardan biriydi. Ama hayatını adadığı yer bir başka kazı alanıydı.
Osmaniye Kadirli sınırları içerisinde kalan Karatepe’yi kazmaya başladıktan
sonra, ömrünün son yıllarına dek oradan neredeyse hiç ayrılmadı. Hitit
hiyerogliflerinin çözülmesinde eşsiz bir katkı sundu.
Bir
Anadolu’dan bahsediyorsak bugün, biraz da onu Halet Çambel sayesinde daha iyi
tanıyabildiğimiz için...
KAYNAK:
Cumhuriyetin 91’inci yılında 91 sembol kadın
(hürriyet.com.tr, 29.10.2014).
