Bıyıklı Mehmed Paşa

Osmanlı Devlet Adamı, Osmanlı Valisi

Doğum
-
Ölüm
-
Diğer İsimler
Fatih Paşa

Osmanlı dönemindeki ilk Diyarbakır valisi (D. ?, Diyarbakır - Ö. 1521). Bıyıklı Mehmed Paşa ile ilgili bilgiler Selimname ve Topkapı Arşivindeki bazı belgelere dayanmaktadır. Mustafa bin Celal, kaleme aldığı Dasitan-ı Sultan Selim adlı eserde Bıyıklı Mehmed Paşa’nın cesur, hakkı gözeten ve şefkatli birisi olduğunu bildirmektedir. Mezar taşındaki ifadeler de bunu desteklemektedir. Amidî lakabı ile anıldığına bakılırsa onun Diyarbakırlı olduğu anlaşılmaktadır. Türk Ansiklopedisi, Bıyıklı Mehmed Paşa maddesinde onun Enderûn-i Humâyun’da yetiştiği ve mîr-i âhûr-i evvel olduğu belirtilmektedir. Bu unvanıyla Bıyıklı Mehmed Paşa ilk mücadelesine Şah İsmail’in adamlarını takip etmek ve bilgi toplamakla başlamıştır. Daha sonra Sivas’ın Göksu kenarında Kızılbaşlara karşı mücadele etmiştir.

Yavuz Sultan Selim Şehzadeliği döneminde çok önem verdiği İran işlerine dönmüştür. Bu sırada Bıyıklı Mehmed Paşa’nın askeri faaliyetleri önem kazanmış ve Sultan Selim ile uyum içinde çalışmıştır. Amid’de yiyecek stokları azaldığı, halkın açlıktan ölmeye başladığı ve mahalli kabilelerin çatışmalarda büyük kayıplar verdiği bir dönemde, Kürt beyleri kendi aralarında müşaverede bulunduktan sonra İdris-i Bitlisi ile Bıyıklı Mehmed Ağa’yı İstanbul’a Sultandan yardım istemeye göndermişlerdir.

Yavuz Sultan Selim’in ordusu, Maraş bölgesindeki Dulkadiroğullarının isyan etmesi üzerine o tarafa yönelmişti. Bu esnada Kürd-Bey, Şahtan aldığı yeni kuvvetlerle Çabakçur’u zaptederek Amid kuşatmasına yardıma geliyordu. Bu durumu haber alan İdris-i Bitlisi, Eğil kalesi hakimi, Palo hakimi ve Çemişkesek askerleriyle birlikte harekete geçip yol üzerinde pusular kurdurttu. Bayburt beyi Bıyıklı Mehmed Paşa, padişahın emri olmadan bir şey yapamayacağını bildirmesi üzerine İdris-i Bitlisi, Diyarbakır halkının ve bütün bölgenin Osmanlı birliğine katılma kararında olduğunu bildirmek üzere Padişaha bir ariza yolladı. Padişahın emri üzerine, Bıyıklı Mehmed Paşa, redar nasbıyla Amasya ve Sivas beylerbeyi Şadi Paşayı da yanına alarak Diyarbakır’ın imdadına koştular.

Yavuz Sultan Selim’in güçlenmesi, İdris-i Bitlisi ve Amid halkına, Safevilere karşı ayaklanma cesareti vermiştir.  İdris-i Bitlisi, Yavuz Sultan Selim’den Diyarbakır bölgesinde Kürd beylerinin itaat edecekleri birini tayin etmesini istediğinde Bıyıklı Mehmed Paşa'yı uygun görmüştür.

Bıyıklı Mehmed Paşa ve İdris-i Bitlisinin, bölgenin tam olarak fethedilmesi ve Savefi tehlikesinin ortadan kaldırılması için uyum içinde çalıştıkları görülmektedir. Safevilerin baskısı artmış ve Kara Han’a karşı koymak için Bayburt’da bulunan Bıyıklı Mehmed Paşadan yardım istemiş, kendisi de mahalli kuvvetlerini birleştirmiş bu da yeterli gelmediği durumda Rumiye-yi Suğra beylerbeyi Şadi Paşa beş sancak beğleri ile birlikte Bıyıklı Mehmed Paşaya katılması Sultan tarafından emredilmiştir. Üç kuvvet birleşmeden önce erken davranan Kurd Beg komutasındaki Safevi kuvvetler ve Şaha bağlı mahalli kuvvetler Kara Han’a yardım için Amid’e ilerlediler. Bıyıklı Mehmed Paşa beş bin civarındaki ordusuna mahalli kuvvetleri de katarak, Şadi Paşa'nın beş sancağının askerleri ile birlikte Amid’e yetiştiler. Halk kendi isteği ile şehrin anahtarlarını Bıyıklı Mehmed Paşaya teslim etti. (Eylül. 1515)

4 Kasım 1515 tarihinde Diyarbakır Beylerbeyiliğine atanarak ilk Osmanlı valisi olan Bıyıklı Mehmed Paşa, bölgede otoriteyi sağlamış, halkın sevgi ve saygısını kazanmış bir adamdı. Halk tarafından bölgeyi ve şehri şii Safevilerden kurtardığı için “Fatih Paşa” alarak anılmıştır. Yaptırdığı cami ve caminin bulunduğu mahalle bugün de Fatih Paşa adıyla anılmaktadır.

Yavuz Sultan Selim’in Diyarbakır’ın fethi üzerine İdris-i Bitlisi’ye gönderdiği mektuptan onların ne derece alim ve faziletli oldukları anlaşılmaktadır. Mektuptan bazı ifadeler şekilde yer almaktadır.

Umdetü’l-efâdil, kudvetü erbâbü’l-fedâil, sâlikü mesâlik-i tarikat, hâdii menâhic-i şerîat, keşşâfü’l-lmüşkülâtü’d-dîniyye, hallâlü’l-mu’zilâtü’l yakiniyye, halâsatü’l-mâ’ ve’t-tîn, mukarrebü’l-mülûk ve’s-selatin, burhânu ehlüt’t-tevhîd ve’t-takdîs Mevlânâ hakîmü’d-Dîn İdrîs, edâmeallâhu fedâyilehu, tevkî-i refî-i hümayûn vasıl olacak: Ma’lum ola ki şimdiki hâlde südde-i sa’âdetime mektubun vasıl olub senden umulan hüs-i diyanet ve emanet ve fart-ı sadakat ve istikametin muktezasınca Diyar-ı Bekir vilayeti feth-i külliyesine ba’is olduğun i’lâm olunmuş, yüzün ağ olsun.  İnşaallahu azze sair vilayetlerin dahi fethine sebeb-i külli olasın…… Bu ibarelerden Yavuz Sultan Selim, İdrisi Bitlisi ve Bıyıklı Mehmed Paşa arasında çok sıkı bir gönül bağı olmakla birlikte bölgeyi Safevi tahlikesinden kurtarmak siyasal olarak hakimiyeti sağlamak için uyum içinde çalıştıklarını göstermektedir.

Diyarbakır bu dönemde, Safevilerle yapılan savaşlar sonucu harap bir duruma gelmişti. Bıyıklı Mehmed Paşa ilk iş olarak şehrin imarını ele almış ve kendisi de bir hamam ve cami yaptırmak suretiyle imar girişimine katılmıştır.

10 Eylül 1515’de Diyarbakır şehrini fetheden Bıyıklı Mehmed Paşa’nın mezarı, kendi yaptırdığı Kurşunlu Camii'nin (Fatih Camii) yanındadır. Mezar kitabesinde şunlar yazılıdır:

Batı Cephesi (baş ucu):

 

الامير الامراء بولايه دياربكر

حرسها الله تعاللى عن التلبيس والمكر

فى اليله الثلثا الرابع والعشرين من محرم الحرام

من شهور سنة ثمان و عشرين و تسعمائة

 

El-emir’ül ümera bi vilayet-i Diyar-ı Bekr

Hareseha’llah’u Ta’ala ‘a n’it-telbis ve’l-mekr

Fi’l-leyletis-sülesa er-rabi ve’l-işrin min Muharrem’il-haram

Min şuhuri sene seman’in ve i’işrin ve tis’a-mie

 

Doğu cephesi (ayak ucu):

 

انتقل من دار الفناء الي  دار البقا

صاحب السيف والجود والعطا

المرحوم المغفور محمد ﭘاشا

نور الله مرقده نورا الى الحشر والجزاء

 

İntakale min dar’il-fena ila daril-baka

Sahibüs-seyf vel-cüd ve’l-ata

El-merhum el magfur Muhammed Paşa

Nevvera-llahu merkadehu nur en ila’l-haşr ve’l-ceza

 

Mezar taşındaki “emirlerin emiri” ifadesinden hareketle ona birkaç bölgenin bağlandığı anlaşılmaktadır. Yine “Allah onu (Diyarbakır’ı) tuzaklardan ve hileli işlerden korusun” ifadesi geçmişte ve gelecekte bu potansiyelin mevcut olduğunu göstermektedir.

Diyarbakır, Safevi - Osmanlı arasında sürüp giden rekabet sonrasında Yavuz Sultan Selim ile 1515 yılında Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Bıyıklı Mehmed Paşa’da ilk vali oldu. Bu tarihten itibaren Osmanlı idaresi başlamış oldu.

KAYNAKÇA: Mehdi İlhan / Diyarbakır Fatihi ve Beylerbeyi Bıyıklı Mehmed Paşa (Diyarbakır, 1981, s. 80, 137, 139, 141, 143) - Mehdi İlhan, Amid (Diyarbakır) (Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000, s. 80-82, vd.), Beysanoğlu, Diyarbakırda Gömülü Meşhur Adamlar, Ankara, 1935, s.67) - Diyarbakır Tarihi, s. 520), Süleymaniye, Esad Efendi (2447, vr.85a-86b.), Ahmet Taşğın /  Diyarbakır ve Çevresindeki Türkmen Alevilerinde Dini Hayat (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE Felsefe ve Din bilimleri Anabilim Dalı, Ankara-2003).

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör