Eğitimci, gazeteci-yazar, mütercim (D. 1895,
Manastır - Ö. 7 Kasım 1963, İstanbul). Seyyah imzasını da kullandı. Bu nedenle
Gezgin soyadını aldı. Manastır’da alay komutanlığı yapmış Miralay Rıza Bey’in
oğlu. Anahtarağasıoğulları ailesindendir. İlk
ve ortaöğrenimini Manastır, Berat ve Selânik’te tamamladıktan sonra İstanbul’a
amcasının yanına geldi. 1913’ten itibaren Gaziosmanpaşa ve Nişantaşı
ilkokullarında öğretmenlik yaptı. Daha sonra Ziya Gökalp ve Ali Canip’in de
içinde olduğu bir jüri huzurunda imtihana girerek edebiyat öğretmenliği
sertifikası aldı. Çapa Kız Muallim Lisesi, Fener Rum ve Şişli Terakki
liselerinden sonra uzun yıllar İstanbul Erkek Lisesinde edebiyat öğretmenliği
yaptı, 1957’de emekli oldu. Tarık Buğra ve Alaattin Yavaşça öğrencisi oldu.
Akciğer kanseri nedeniyle vefat etti. Ney üflerdi. Evinde her hafta müzikli
toplantılar düzenlerdi.
Öğretmenliği sırasında Vakit ve Vatan
gazetelerinde günlük fıkra yazdı. Vakit Muharriri sıfatıyla tanındı. Burada
yazdığı yazılarla Millî Mücadele’yi destekledi. Yeni Mecmua’da (1939-41)
edebiyatçılar üzerinde biyografik yazılar, eleştiriler yayımladı. Genç
Kalemler dergisinde Türkçenin sadeleşmesi akımını destekledi. Türk
Ansiklopedisi için madde yazdı.
Kitaplaşmış tek romanı Aşk Arzuhalcisi
(1928) pek başarılı bulunmadı. Ancak, Yeni Mecmua’da yayımladığı
edebiyatçılarla ilgili anı ve biyografik yazıları ilgiyle karşılandı. Dönemin
yazarları hakkında değerli bilgiler veren bu yazılar daha sonra Beşir Ayvazoğlu
tarafından derlenerek Edebî Portreler adıyla yayımlandı. Bu yazılarla
ilgili olarak Behçet Necatigil “tanıdığı edebiyatçılar üzerine ve edebiyat
tarihimiz için ciddi bir belge niteliğinde, canlı şiirli anılar toplamıdır”
yorumunu yaptı. Fransızca, Farsça, İtalyanca ve Arapçadan pek çok yazı tercüme
etti. Ayrıca, aralarında Dostoyevski’den bulunduğu otuz kadar roman çevirisi
vardır.
ESERLERİ:
ROMAN: Aşk Arzuhalcisi
(1928).
ANI: Edebî Portreler
(yay. haz. Beşir Ayvazoğlu, 1997).
İNCELEME: Hakkı Tarık
Us 1889-1956 (H. Rasim Us ile, 1957).
BAŞLICA ÇEVİRİLERİ:
İlkbahar Soneleri (André Theriet’den, 1927), Karamozof Kardeşler (1940-41),
Suç ve Ceza (1945) (Dostoyevski’den), Düşünceleri Okuyan Makine (André
Maurois’den, 1944), Şarl X’un Kanlı Saltanatı (Prosper Merimée’den,
1944), Doludizgin (René Fonjallaz’dan, 1945), Toprak (Emile
Zola’dan, 1946).
HAKKINDA: Cumhuriyetin 50. Yılında İstanbul
(1973), Seyit Kemal Karaalioğlu / Ansiklopedik Edebiyat Sözlüğü (1978), Büyük
Larousse (c. 9), Türk Ansiklopedisi (c. 17, 1943-86), TDE Ansiklopedisi (c. 3),
Atilla Özkırımlı / Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (c. 2, 1982-87), Mahir Ünlü –
Ömer Özcan / 20. Yüzyıl Türk Edebiyatı (1988), Beşir Ayvazoğlu / Hakkı Süha
Gezgin / Edebî Portreler (editör olarak 1997), Behçet Necatigil /
Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve
Yazarlar Sözlüğü (6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), Mehmet Nuri Yardım /
Edebiyatımızın Güleryüzü (2002).
