İktisatçı, bürokrat, yazar (D. 14 Mart 1902,
İstanbul – Ö. Haziran 1993, İstanbul ). İlk, orta ve lise öğrenimini İstanbul
Avusturya Lisesinde yaptı. 1922-25 yılları arasında Moskova’da Doğu
Üniversitesinde öğrenim gördü. Aynı zamanda Moskova Üniversitesi iktisat
seminerlerine devam etti. Doğu Üniversitesinde okutman olarak da görev yaptı.
Türkiye’ye döndükten sonra, 1929 yılına kadar bir Alman ihracat firmasının
Türkiye temsilciliğinde çalıştı. İş bağlantıları yapmak üzere gittiği
Anadolu’da üretim alanlarında köylülerin sosyo- ekonomik durumları hakkında
bilgi topladı. Daha sonra Ziraat Bankası adına Kredi Kooperatifleri üzerine
araştırmalar yapmak için çıktığı Anadolu gezilerinde çalışmalarını sürdürdü.
Topladığı bilgiler, kısmen Türkiye Köy İktisadiyatı kitabına veri oldu.
Ayrıca Sümerbank, Devlet Demir Yolları ve Başbakanlık Yüksek Denetleme
Kurulunda görev yaptı. 1963’ten itibaren İstanbul Ticaret Odasının genel
sekreterliği görevinde bulundu. Bu görevde iken 1973 yılında emekliye ayrıldı.
Tökin, kendisi gibi TKP’den kopan arkadaşları
Şevket Süreyya Aydemir, Vedat Nedim Tör ve Burhan Asaf Belge gibi genç
aydınlarla birlikte Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun öncülüğündeki Kadro
dergisinin kurucuları arasında yer aldı. Tökin bu dergide; Türkiye’de
Derebeylik Rejimi, Türkiye’de Millî Sermaye Hareketi, Şark Vilâyetlerinde
Derebeylik, Millî Kurtuluş Devletçiliği, Türk Köylüsünü Topraklılandırmalı
Fakat Nasıl? gibi yazılar yazdı. “Mazlum milletler” teorisini temel almakta
ve tek parti yönetiminin ideolojisini üretmeyi amaçlayan Kadro, 1932-35
yıllarında çıktı, arkasındaki resmi destek ortadan kalkınca kapandı.
Halkevleri’nin de öncülerinden olan İsmail
Hüsrev Tökin’in bazı yayınları Türk Mason Derneği tarafından yayımlandı. İlginç
bir şahsiyet olan Tökin’in ilgileri arasında Mevlâna da vardır. Mevlâna’da
Yokoluş Felsefesi başlıklı yazısında şöyle der: “Mevlâna’da gaye, bir
olmak, bir bulmak, bir bilmek değildir. O, yolun sonunu bitmekte bulur. Tanrı
vuslatına kavuşarak sevgilide yok olmak hedefidir... Vuslat, yok oluşun ancak
bir başlangıç kelimesidir.”
Tökin’le son dönemlerinde üç kapsamlı görüşme
yapıldı. Bu görüşmelerden ilki, tarihçi Mete Tunçay tarafından beş yıl arayla
yapılan iki uzun sohbet olup ikincisi videoya alındı. İkincisi VTR’den Nalan ve
Enis Sakızlı’nın Türkiye iktisat tarihi bağlamında yaptıkları görüşme ve video
çekimleri; üçüncüsü Mete Tunçay’ın öğrencisi Uğur Dalak’ın doktora tezi için
yaptığı mülakattır.
ESERLERİ:
Türkiye’de Zirai Kooperatif Hareketi (1932), Türkiye Köy İktisadiyatı (1934,
yeni bas. 1990), Ekonomik Coğrafya (1940), İsmet İnönü ve Şahsiyeti (1946),
Türkiye’de Sanayii (1946), İktisadi Durumun Tahlili (1964), Mason
Esrarı ve D.’ lerin Manası (1964), Para Değerinin Düşürülmesi Meselesi (1968),
Bilgimizin Sınırları.
KAYNAK: Türk Mason Dergisi (Yıl: 14, Sayı: 55,
Temmuz 1964), Bülent Ecevit / Siyaset Şiir ve Tasavvuf (Cumhuriyet, 16.8.1975),
Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (c. 2, 1985), Büyük Larousse
(c. 19.1986, s. 11662), İhsan
Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (2. bas., 2009).