Nureddin Paşa

Asker, Kurtuluş Savaşı komutanlarından (D. 1873, Bursa – Ö. 1932, İstanbul). Tam adı Mehmed Nureddin Paşa’dır. Sakallı Nureddin Paşa diye de bilinir. Müşir Gazi İbrahim Ethem Paşa’nın oğlu. 1893’te Harp Okulu’nu bitirip teğmen olarak 5. Ordu’da göreve başladı. 1897 Türk-Yunan savaşında başkomutan olan babası Ethem Paşa’nın yaverliğini yaptı. Savaş sonrasında padişah yaveri oldu (1898). Kurmay olmadığı halde başarıları nedeniyle kısa sürede albaylığa yükselen rütbesi (1908), II. Meşrutiyet’in ilanından sonra çıkarılan Tasfiye-i Rütep yasası gereği binbaşılığa indirilerek (1909) Küçükçekmece kaymakamlığına atandı, ardından Yemen’e gönderildi. Döndüğünde Balkan Savaşı’nın son döneminde (1913) piyade alay komutanlığına getirildi. Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi komutanlığı yaptı. Mütareke dönemince İzmir ve Aydın valiliklerinin yanı sıra 17. ve 25. Kolordu komutanlıklarında bulundu.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’nin ilk günlerinde İstanbul Hükümeti ile Anadolu’yu uzlaştırmaya çalışanlar arasında yer aldı. 1920’de Kurtuluş Savaşı’na katılmak üzere Anadolu’ya geçti. Orta Anadolu’da güvenliği sağlamakla görevli Merkez Ordusu komutanlığına atandı. Sert uygulamaları nedeniyle bir süre sonra görevinden alındı. Yargılanması istendi; ancak Mustafa Kemal Paşa’nın araya girmesiyle yargılanmaktan kurtuldu. Büyük Taarruz öncesinde 1. Ordu komutanlığına atandı. Yunan işgal kuvvetlerinin kesin yenilgiye uğratıldığı bu harekâtın başarıya ulaşmasında önemli rol oynadı. Başkuman­danlık Meydan Savaşı'ndan (30 Ağustos 1922) sonra ferikliğe (korgeneral) yükseltil­di. 1. Ordu komutanı ve İzmir vali vekili olarak İzmir'e girdi. İzmir halkından büyük saygı gördü. İzmir’de ilk ziyaretini şehrin müftüsüne yapmış olması Falih Rıfkı Atay gibi yazarlar tarafından eleştirildi.

İran Barış Antlaşması imzalandıktan sonra, l. Ordu'­nun lağvedilmesi üzerine, Yüksek Askeri Şûra üyeliğine atandı (1924). Aynı yılın sonlarında Bursa'da boşalan bir milletvekilli­ği için yapılan seçimlerde, Halk Fırkası adayına karşı bağımsız olarak milletvekili seçildi. Askeri görevinden isti­fa etmeden aday olduğu gerekçesiyle ka­zandığı seçim iptal edildi. Yenilenen se­çimde, bu kez Halk fırkası aday gösterme­di. Nurettin Paşa yeniden milletvekili seçilince görevlendirildiği Yüksek Askeri Şûra'dan çekildi. Meclis'te bazı devrimler için karar alınmasına, özellikle de laiklik ve şapka devrimine karşı çıkış­ları ile dikkat çek­ti. Özellikle de “İz­mir Fatihi, Karahisar ve Dumlupınar Muha­rebeleri Galibi Gazi Nureddin Paşa Hazret­lerinin Tercüme-i Hâli” (1923) adlı bir kitabı yayımlattığından dolayı Mustafa Kemal tarafından Nutuk'ta yaşamı ve eylemleri de ele alınarak eleştirilmiştir.

HAKKINDA: İz­mir Fatihi Karahisar ve Dumlupınar Muha­rebeleri Galibi Gazi Nureddin Paşa Hazret­lerinin Tercüme-i Hâli (1923), Türkiye Ansiklopedisi (c. 3, s. 972-973, 1974), Büyük Larousse (c. 14,s.8741 , 1986), Ana Britannica (c. 16, s. 620-621, 1987), Falih Rıfkı Atay / Çankaya (s. 351-352, 2004).