Nazım Terzioğlu

Matematik profesörü, akademisyen, İstanbul Üniversitesi eski rektörlerinden (D.1912, Kayseri - 20 Eylül 1976, Silivri / İstanbul). İlkokulu Kayseri’de okudu. İstanbul'da başladığı ortaöğrenimine İzmir'de devam ederek, dönemin en iyi matematik öğretmenlerine sahip İzmir Lisesi'ni bitirdi (1930). Yurtdışı eğitimi için açılan sınavı kazanarak, Milli Eğitim Bakanlığı adına matematik öğrenimi görmek üzere Almanya'ya gönderildi. Göttingen ve Münih üniversitelerinde yüksek öğrenimini tamamladı. Doktorasını dönemin ünlü matematikçisi Prof. Dr. Constantin Caratheodory'nin (1873-1950) danışmanlığında yaptı. 

Terzioğlu, Almanya'daki öğrenimini bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Matematik Enstitüsü'nde Riyazi Mihanik ve Yüksek Hendese asistanı olarak (1937) göreve başladı. 1942'de doçent olduktan sonra naklen, yeni kurulan Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Matematik Enstitüsü Profesörlüğüne (1943) atandı. Bu fakültede iki yıl çalıştıktan sonra, profesör olarak 1944 yılında İstanbul Üniversitesi’ndeki görevine döndü. 1950-52 yıllarında İ.Ü. Fen Fakültesi Dekanlığı yapmış ve o yıllarda ülkemizin büyük eksiklik duyduğu kimi bilimsel kurumların kurulmasına katkılarda bulundu. Fen Fakültesi Dekanlığı'nın ardından aynı fakültede Matematik Enstitüsü Analiz Kürsüsü Başkanlığına (1953) getirildi.

Karadeniz Teknik Üniversitesi’nin (KTÜ) kuruluşunda büyük emekleri geçen Nazım Terzioğlu, 1965-67 yıllarında, İstanbul Üniversitesi'ndeki görevini korumakla birlikte, önce vekaleten, sonra da asaleten KTÜ’nün kurucu rektörlüğünü yaptı. 1967'de İÜ Fen Fakültesindeki görevine dönen Terzioğlu, 1969-71 yıllarında İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü'ne seçildi ve bu görevini 1969-71 / 1971-74 tarihlerinde olmak üzere iki dönem sürdürdü. Rektörlüğünün ilk yıllarında, Şehzade Camisi külliyesine ait tarihi imaret binasını Vakıflar Genel Müdürlüğünden alarak restore ettirmiş ve buraya son model bir basımevi kurarak, 1971'de Fen Fakültesi Matematik Araştırma Enstitüsü adıyla hizmete sokmuştu. Bu enstitüde yabancı ülkelerden bağış ve satın alma yoluyla sağladığı 2.000 ciltlik bir matematik kütüphanesi de kurdu. Ölümünden sonra, Fen Fakültesi'nin teklifi üzerine, "Nazım Terzioğlu Matematik Araştırma Enstitüsü" adını alan kuruluş günümüzde de çalışmalarını sürdürmektedir.

Silivri Belediyesi ile yaptığı görüşmeler sonucunda, Silivri'de 35 dönümlük bir arazinin İstanbul Üniversitesi'ne bağışlanmasını sağlayan Terzioğlu, bu arazinin bir bölümünde Fen Fakültesi Matematik Araştırma Enstitüsü'ne bağlı 18 çalışma odası, üç büyük konferans salonu, kütüphane ile yurtdışından gelecek bilim insanlarını ağırlamak üzere bir de misafirhane yaptırdı. Terzioğlu, lisansüstü öğretime çok önem verir ve yetenekli gençlerin özel olarak yetiştirilmesi gerektiğine inanırdı. Bu ortamı sağlamak için, 3 Eylül 1973 tarihinde hizmete giren Silivri tesislerinde; kongre, seminer, kolokyum, yaz kursları, geliştirme kursları düzenleyerek yabancı bilim insanlarını davet etmiş ve bu suretle gençlerin yetişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.  Hocası olan Finlandiyalı Prof. Dr. Rolf Nevanlinna için düzenlenen sempozyumun açılış günü sabahı Terzioğlu bir kalp yetmezliği sonucunda vefat etti. 

 Nazım Terzioğlu, İÜ Rektörlüğü döneminde, Enez'de Dragonya adı verilen yörede, su ve güneşin insan sağlığı üzerindeki etkilerini incelemek üzere, İstanbul Üniversitesi Mediko-Sosyal Hidro-Helyo Terapi Araştırma Merkezi'nin kurulmasına önayak olmuş ve bugün kullanılmakta olan, İstanbul Üniversitesi Enez Sosyal Tesisleri'nin büyük bir bölümünün yapımını sağlamıştır.

Matematik biliminin yurdumuzda gelişmesi yolunda büyük çabalar veren Terzioğlu, matematiği, hevesli ve yetenekli öğrenci kitlelerine yaymak gerektiğini savunuyordu. Bu amaçla ilk kez, Türkiye çapında, lise öğrencilerine yönelik bir matematik yarışması düzenledi (1961). Kurucularından olduğu ve 20 yıl başkanlığını yaptığı (1956-76) Türk Sırfî ve Tatbikî Matematik Derneği'nde, meslek arkadaşları ile birlikte lise öğrencileri için, 1963-69 yılları arasında, 34 matematik kitabının yayınlanmasını sağladı. Daha sonra, Türk Matematik Derneği adını alan bu kuruluş Terzioğlu'nun gayretleriyle, matematiğin gençlere sevdirilmesinde önemli bir rol oynadı. Ayrıca, 1972 yılında Fen Fakültesi Matematik Bölümü'nde, bir Nümerik ve Hesap Makineleri Kürsüsü kurarak başkanlığını yaptı.

Nazım Terzioğlu, Zeynep Hanım Konağı ile birlikte 1942’de yanmış olan İstanbul Darülfünunu Fen Şubesi Matematik Kütüphanesi'ni kurmak için büyük emekler verdi. NATO ve çeşitli ülkelerden sağladığı bağışlarla Fen Fakültesi Matematik Kütüphanesi'ni zenginleştirdi. Terzioğlu’nun matematik kültürümüze ve bilim tarihine yaptığı katkılardan biri de direktörlüğünü üstlendiği Matematik Araştırmaları Enstitüsü'nde, matematiğe ait İslâm literatürünü taratmak ve antik matematikte kalan koniklere ait bilgileri değerlendirerek bilim dünyasına sunmak olmuştur. Bu çalışmalar sonunda, Arapça iki eski matematik metninin tıpkıbasımını yayımlamıştır.

Terzioğlu'nun Türk bilim tarihine yaptığı en önemli hizmetlerden biri de Türk Matematik Derneği Başkanı olduğu yıllarda Salih Zeki Bey'in (1863-1921) Asâr-ı Bâkiye (C. I-II, İstanbul, 1329/1913) adlı eserinin basılı ilk iki cildi ile elyazması 3. cildini Latin harflerine çevirterek genç kuşakların yararlanmasına sunmayı düşüncesi olmuştur. Türkiye'yi uluslararası Matematik Birliği'ne (International Mathematical Union) üye yapması da unutulamayacak bir hizmettir.

Terzioğlu'nun ölümünün 10. yılında yapılan bir törenle, İstanbul Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Ana Bilim Dalı Kütüphanesine, "Prof. Dr. Nazım Terzioğlu Kütüphanesi" adı verilmiştir. 1973 yılında “Hahnemann Medical Society of America” üyeliğine seçilen Terzioğlu, 1974'te Türk-Alman ilişkilerinin gelişmesindeki gayretleri ve çalışmaları nedeniyle Alman Cumhurbaşkanı tarafından Federal Alman Cumhuriyetince Liyakat Madalyası ile ödüllendirilmişti. Ayrıca, Prag Üniversitesi ile Finlandiya- Jyvackylan Üniversitesi'nce verilmiş iki madalyası vardır. Prof. Dr. Nazım Terzioğlu'nun anısına düzenlenen, III. Yurtiçi Matematikçiler Toplantısı'nda (26 Mayıs 1977) düzenlenen bir törenle, Silivri'deki tesislerin bahçesine bir büstü dikilmiştir. Nazım Terzioğlu, yurdumuzda matematiğin gelişmesine yaptığı katkılar nedeniyle, 2 Aralık 1982 tarihinde TÜBİTAK Hizmet Ödülü'ne layık görüldü.

Terzioğlu ailesi, yaşamı boyunca Türkiye'de matematiğin gelişmesi, araştırma ortam ve potansiyelinin yaratılması için çaba göstermiş olan Prof. N. Terzioğlu'nun adına bir Matematik Araştırma Ödülü kurdu. Bu ödül ilk kez, Terzioğlu'nun kurucu rektör olarak görev yaptığı Karadeniz Teknik Üniversitesi'nde, 14-24 Eylül 1982 tarihleri arasında düzenlenen Uluslararası Matematik Sempozyumu'nun açılış töreninde genç bir matematikçiye verilmiştir. Terzioğlu’nun kendi bilim alanında yayınlanmış pek çok makalesi bulunmaktadır.

ESERLERİ:

Über Finslersche Raeume (Doktora tezi, Münih 1936), Fonksiyonlar Teorisine Başlangıç. Fonksiyonlar Teorisi (Konrad Knopp'dan çeviri, 2 cilt. 1938-1939), Finsler Uzayında Gauss-Bonnet Teoremi (1948), Lise Fen Kolu İçin Modern Geometri: Konikler (Ahmet Nazmi İlker ile, 1960), Liseler İçin Cebir Temrinleri (P. Aubert ve G. Papelier'den çeviri, İstanbul 1960), Diferansiyel ve integral Hesap (Edmund Landau'dan çeviri, 1961), Lise Fen Kolu İçin Modern Geometri. Fasikül I-Kesenler; Fasikül II-Harmonik Bölme, Harmonik Demet, Daireye Göre Kuvvet vs.; Fasikül III-Daireye Göre Kutup ve Kutup Doğrusu (G. Papelier'den çeviri, 1968), Analiz Problemleri (1973), Das Vorwort des Astronomen Banî Musa b. Şâkir zu den Conica des Apollonios von Perge (1974), Das achte Buch zu den Conica des Apollonios von Perge re-konstruiert von Ibn al-Haysam (1974), Kitâb al-Mahrûtât Das Buch der Kegelschnitte des Apollonios von Perge (1981).

KAYNAKÇA: Abdi İpekçi / Bu Haftaki Konuğumuz Nazım Terzioğlu - İstanbul Üniversitesi Rektörü (Milliyet, 1 Kasım 1971), Muvaffak Seyhan / Fen Fakültesi'nin Altın Çağı (Cumhuriyet, 5 Mart 1972), A. Süheyl Ünver / Kuruluşlar ve Yürütmeleri (İstanbul Gazetesi, 23 Eylül 1973), Nazım Terzioğlu Dosyası: İstanbul Üniversitesi Yeni Yapıları 1964-1974 (İÜ Rektörlüğü Arşivi, 1974), Muvaffak Seyhan / Bir bilim adamı daha vakitsiz öldü (Milliye, 22 Kasım 1976), Ayhan Songar / Nazım Terzioğlu'nu Kaybettik (Çeşitleme, s. 203-204, 1981), İhsan Işık / Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013).