Şair (D. 1905,
Trablusgarp - Ö. 29 Mart 1984, İstanbul). Vecdi Ahmed ve Herhangi Biri
imzalarını da kullandı. Berberi kökenli bir ailedendir. İstanbul’a küçük
yaşlarda (1911) geldi. 1916
yılında ailesi dağıldı, onu Darüleytama (Yetimler Yurdu) verdiler. İlk politik
hocası Hasan Ali Ediz’dir. 1922-23 yıllarında Darülmuallim (Erkek Öğretmen
Okulu) mezunu (1926). Tevfik Fikret, Satı Bey, Ruşen Eşref’in öğrencisi oldu.
Sabahattin Ali de onun okulda öğrenci idi. Önce Akçakoca’ya (Düzce), daha sonra
Çanakkale’nin Ezine ilçesine öğretmen olarak atandı. 1954 yılına kadar İstanbul Üsküdar, Erenköy ve İzmir’de öğretmenlik yaptı. Emekli olduktan
(1954) sonra eczacılıkla ilgili 1.300 kadar broşür hazırladı. Bilmece (1943-45,
108 sayı), Memleketimizde ve Dünyada Kitaplar (1950, 11 sayı) ile
yaşamının son yıllarında SEK (Sanat El Kitapları) dergilerini çıkardı.
Aruz ölçüsüyle
yazdığı ilk şiiri “Sessiz Ağlayış” on dokuz yaşında Millî Mecmua’da (1924)
yayımlandı. Sonraki yıllarda şiirleri Servet-i Fünûn (1926-40), Resimli
Ay, Meşale, Halkevi, Varlık, Resimli Şark, Yeni Adam ve kendi dergisi
SEK’te yer aldı. Mavi Kitap ve
24 Saat (1929) adlı kitaplarını Nâzım Hikmet’le birlikte hazırladı. Nâzım Hikmet ile dostlukları Resimli Ay’da
başladı. Bazı kitapları basıldığı halde
piyasaya çıkmadan imha edildi. İskambil kâğıdı biçiminde sayfalara basılı Birinci
Seans (1956) adlı kitabının yüz elli kadarı dağıtıldı, geri kalanı soğuk
bir kış günü yazarının sobasını ısıttı. 1965 yılında, okuyanları şaşırtan,
içine yer yer serpiştirilen şiirlerle bir şekil denemesi görünümünde olan Herhangi
Bir Roman Kitabıdır’ı yayımladı. Romanının yazarı olarak da İlhami Bekir
yerine Herhangi Biri yazılıydı. Şiirlerinin bazıları Ermeniceye ve Arapçaya
çevrildi.
“Bireysel
duygulardan, tek insandan yola çıkması, kadın erkek ilişkilerine ve aşka
ağırlık vermesi, zaman zaman gizemciliğe yaklaşan hoşgörüsü ve anlatımcılığa,
betimlemeye ağırlık veren deyiş biçimi, İlhami Bekir’i Nâzım Hikmet’ten ayıran
en önemli özellikleridir.” (Refik
Durbaş)
“Cemal
Süreya, ‘Afrika arslanı’ der onun için. İlhami Bekir Tez, kendininki ile Tevfik
Fikret’in oğlu Haluk’un nasibi arasında benzerlik kuran bu şair, Berberi
kökenli, sonradan ‘Türk’ ve bu topraklarda hep yetimdir. Toplumcu-gerçekçi ilk
şair kuşağındandır. Nâzım Hikmet’in akranı, ölümüne kadar da yakın dostudur.
İlk şiirlerini yayımladığı 1924’ten yetmişlerin sonuna kadar yazmaya devam
eder. Türkçe’de serbest nazımı kullanan ilk şair olarak bilinir, müstezatdan
dönmedir yaptığı. Nâzım Hikmet ise, Mayakovski’den esinlenir. Bu yakın dostluk,
onun içtimai konulu şiirlerine zorunlu ve gönüllü bir etki olarak da yansır.
Şiirleri, proleter ve yeni Türkçenin kazandığı muharebelerden biri olarak
övülürken, Halit Ziya Uşaklıgil’e göre de ıstırabın çocuğudur, biçarelerin,
sefillerin, aşksız ve ışıksızların matemini haykıran bir şairdir. Ama, yazma
etkinliği elli yıldan fazla bir zamana yayılan İlhami Bekir Tez’in yapıtlarının
akibeti hazindir; kitapçılar yok etmiş, sansürde ve yangında telef olmuştur.
Kimi kitabı ise bizzat kendisi tarafından sakıncalı görüldüğü için, basıldıktan
sonra aylarca yemek masasında örtü olarak kullanılmıştır. Kimisini ise sadece
birkaç yüz kişi okumuştur ve bir nüshası bile yoktur. (…)
“Şiiri
vazife gören, geçmişini düşünüp mutlu olan, Nâzım’ın örgüt arkadaşı,
anlatabildiklerini unutmuş olan, unutamadıklarını da anlatamayan eski tüfek bir
şair...” (Salim
Şahin)
ESERLERİ:
ŞİİR: Hayat
Bilgisine Göre Çocuk Şiirleri (1927), Mavi Kitap (1929), 24 Saat (1929),
Birinci Forma A (1930), Herhangi Bir Şiir Kitabıdır (1931), Mustafa
Kemal (1933), Olduğu Gibi (1935), Hürriyet Kasidesi (1945),
Birinci Seans (1956), En Güzel Şarkı (1960), Şiirleri (1971),
Altın Destan: M. Kemal Atatürk (1973), 70 Yılın Melankolisi (1975),
Unuttum (1979).
ROMAN: Taşlı
Tarladaki Ev (1944), Herhangi Bir Roman Kitabıdır (1965).
DENEME: Küba
ve Bir Şairin Mektupları (1962).
HAKKINDA: Refik Durbaş / Mektup Var
İlhami Bekir’den (1997), Salim Şahin / İlhami Bekir Tez’den Mektup Var!.. (Virgül, Kasım 1997), Hasan
Akarsu / Ölümünün 15. yılında... “Mektup Var İlhami Bekir’den”
(Cumhuriyet Kitap, 8.04.1999), Behçet
Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Hasan Akarsu / Şiirin Kanatlarında
Mektuplar (2001), Birsen Pekçolak - Zeki Büyüktanır / Homeros’tan Günümüze
Anadolu Destanları (2002).
