İbnu’l-ezrak

Tarihçi

Doğum
Ölüm
-
-
Diğer İsimler
Ahmed b. Yusuf b. Ali b. el-Ezrak

Tarihçi (D. 1117, Meyyafarıkin [Silvan] - Ö.) Tam adı Ahmed b. Yusuf b. Ali b. el-Ezrak olup,  doğduğu şehrin ileri gelen ailelerinden birisine mensuptur. Dedesi Ebu’l-Hasan Ali b. el-Ezrak, Mervanilerin son dönemlerinde Hısnıkeyfa (bugünkü Hasankeyf) şehri nazırlığı görevinde bulunmuş; ayrıca şehir halkının bazı isteklerini Selçuklu Sultanına iletmek için Meyyâfârikîn’den gönderilen heyette de yer almıştır.

İbnu’l-Ezrak’ın çocukluk dönemi hakkında fazla bilgimiz yoksa da onun akranı olan diğer çocuklardan farklı bir ortamda yetiştiği ve iyi bir eğitim aldığı kesindir. Okumaya ve geziye meraklı olup ilkönce Bağdat’a gitmiş ve dönemin ünlü alimlerinden ders almıştır. Bağdat’ta, Ebu Mansûr er-Rezzâz’ın yanında Kur’ân ve tecvid okumuş; ayrıca Ebu Mansûr el-Cevâlîkî’den dil ve gramer; İbnu’s-Semerkandî ve Kadı Ebu Bekr el-Bâkıllânî’den hadis; Ebu’l-Muzaffer b. eş-Şehrezûrî’den ferâiz dersleri almıştır. Ancak İbnu’l-Ezrak’ın her şeyden çok tarihe ilgisi vardı. Dolayısıyla tarihe yönelmiş ve yaşadığı döneme kadar yazılmış olan önemli tarih kaynaklarını; ayrıca tarihle ilgisi olan coğrafi ve edebi eserleri de okumuştur.

Tebriz, Rey, Musul, Harran, Halep, Hama, Humus, Menbic, Ra’su’l-Ayn ve Dimaşk (Şam) gibi şehirleri de gezen ve yaşadığı dönemin İslâm coğrafyasına vakıf olan İbnu’l-Ezrak, Gürcistan’ı da ziyaret ederek Tiflis’te Gürcü Kralı Dimitri’nin hizmetinde bulunmuştur. Hayatı boyunca değişik görevler de alan İbnu’l-Ezrak’ın ilk resmi görevi, Meyyâfârikîn’deki evkaf nazırlığıdır. Daha sonra Hısnıkeyfa Nazırlığı, Dimaşk Vakıflar Nazırlığı gibi görevlerde de bulunmuştur.

İbnu’l-Ezrak’ın Târih-i Meyyâfârikîn ya da Târih-i Meyyâfârikîn ve Âmid adlarıyla da anılan, ama daha çok Târihu’l-Fârikî adıyla tanınan eseri, özel olarak Meyyâfârikîn tarihi için yazılmış gibi görünüyorsa da yazarın yaşadığı XII. Yüzyılda meydana gelen olayları anlatması ve çok sayıda halife, sultan, emîr, vezir, alim vs. biyografilerini içermesi bakımından önemli bir kaynaktır. Bu önemli eserin bilinen yegâne nüshaları, İngiltere’de British Museum’dadır. Bazı araştırmacılar, bu eserin üç cilt olması gerektiği görüşündedirler. Bunu da bizzat müellifin sık sık, “bu konudan, kitabımızın birinci cüzünde bahsetmiştik” demesi ve önceki sayfalara atıfta bulunmasından anlaşılmaktadır. Târih-i Meyyâfârikîn ve Âmid, İslam dünyasının ünlü tarihçileri olan İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Fidâ gibi tarihçilerin değinmediği konulara değinmesi ve bilgi vermesi açısından değerlidir. Adı geçen tarihçilerin eserleriyle Târih-i Meyyâfârikîn ve Âmid karşılaştırıldığı zaman, İbnu’l-Ezrak’ın bazı bilgileri daha kısa ama daha doyurucu verdiği görülmektedir. İbnu’l-Ezrak, tarihi eserler arasında yer alıp günümüze ulaşmayan birçok kaynağa atıf yapması ve dolayısıyla onlara bir nebze olsa da yaşatması açısından da değerlidir.

Bu kitabın Mervaniler Bölümü, Bedevi A. Avad tarafından 1959 yılında Kahire’de yayımlanmış; M. Emin Bozarslan tarafından da “Mervani Kürtleri Tarihi” adıyla Türkçe’ye çevrilerek 1975 yılında yayımlanmıştır. Eserin Artuklular Bölümü, Ahmet Savran tarafından “A Critical Edition of Artuqid Secturu in Tarikh Mayyafariqin wa Amid” başlığıyla doktora tezi olarak hazırlanmış; daha sonra Türkçe’ye çevrilerek Atatürk Üniversitesi Yayınları arasında bilim dünyasına kazandırılmıştır.

HAKKINDA: Ahmed b. Yusuf b. Ali b. el-Ezrak , Meyyâfârikîn ve Amid Tarihi (Araştırma, İnceleme ve Notlarla Çeviren: Ahmet Savran, Atatürk Üniversitesi fen-Edebiyat Fakültesi yayını, 1992), Ali Sevim / “Tarih-i Meyyafarikin ve Amid’in Mervaniler Bölümü’nün Yayını Münasebetiyle” (VI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara 1976, s. 177-179), Abdullatif A. Bedevi / Târîh el-Fârıkî, Kahire (1959), Carl Brockelmann (Leiden 1954, I/569), Hayruddîn ez-Ziriklî / el-A’lâm (Dokuzuncu Baskı, Beyrut 1990, I/273), Şevket Beysanoğlu / Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları (Ankara 1996, I/9-13), Prof. Dr. Faruk Toprak / "İbnü'l Ezrak" (İhsan Işık / Diyarbakır Ansiklopedisi, 2013).

 

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör