Tiyatro
ve sinema oyuncusu, oyun yazarı, çevirmen (D. 1894, İstanbul - Ö. 8 Ağustos
1974, İstanbul). Tam adı İsmail Galip Arcan’dır. Beşiktaş
Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi (ortaokul, 1910)’ni bitirdi. Henüz on beş
yaşındayken, tiyatroya olan ilgisi nedeniyle Kuleli Askeri Lisesi’ndeki öğrenimini yarım
bırakarak tiyatroya yöneldi. Ahmet Fehim Efendi’nin tiyatro
topluluğunda oyunculuğa başladı. İlk kez Ahmet Vefik Paşa’nın “Tabib-i Aşk” adlı oyununda sahneye çıktı; Namık Kemal’in “Akif Bey” adlı oyunundaki başarısıyla
dikkatleri çekti. 1910 yılında, Burhanettin Tepsi’nin kurduğu
Burhanettin Tiyatrosu’na katılarak Selanik turnesine çıktı ve olumlu
eleştiriler aldı. 1914 yılında öğrenci olarak Darülbedayi (İstanbul Şehir
Tiyatrosu)’ye girdi. Yeteneği sayesinde ilerledi ve bu kurumun o zamanki
yönetimine seçildi. 1920 yılında Fransa’ya giderek, Fransa Eğitim Bakanlığı’nın
desteğiyle tiyatro konusunda araştırmalar yapmaya başladı. Paris’te üç yıl Mösyö Antuvan’ın gözetiminde araştırmalarda
bulundu, çalışmalar yaptı. Comédie-Française ve Théatre L’Odéon’da
çalıştı.
İsmail
Galip, Türkiye’ye döndükten sonra Raşit Rıza Efendi Topluluğu’na girerek burada
oyunculuk yaptı. Sanatçı bu arada bir yandan da oyun yazarlığı denemelerinde
başladı. 1923 yılında ikinci Fransa gezisine çıktı. İsmail Bey bu geziden
dönmesinin ardından, ünlü tiyatro ve sinema adamı Muhsin Ertuğrul’un Ferah
Tiyatrosu’na girdi. Bu topluluğun dağılmasından sonra Almanya’ya giderek,
Berlin’de Alman Tiyatrosu üzerine araştırma ve inceleme çalışmaları yaptı.
Almanya’dan
Türkiye’ye dönünce İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda yönetmenlik yapmaya başladı.
Oyun yazarlığı, tiyatro eserleri çevirmenliği, adaptasyon çalışmaları gibi
çalışmalarına, sinemayı da ekleyen Arcan, ‘Bican Efendi’ adlı bir karakteri canlandırdı. 1932-42 yılları
arasında Konservatuar’da hocalık da yaptı. Birçok oyun yazan, çeviren ve adapte
eden Arcan’ın “Tiyatroda Makyaj”
(1941), “Tiyatroda Diksiyon”
(1947) adlı iki de kuramsal kitabı vardır. Türk tiyatro ve sinemasına önemli
katkılarda bulunmuştur. “Venedik Taciri”, “Bir Kavuk Devrildi”, “Kafatası”, “Ayak Takımı Arasında”, “Kral Lear”, “Kibarlık Budalası”, “Kral
Oidipus”, “Akif Bey” ve “Tabib-i Aşk” gibi çok önemli oyunlarda
sahneye çıktı. 1917 ile 1956 yılları arasında da yirmi beş kadar sinema
filminde rol üstlenmişti.
“Aynaroz Kadısı” (1938) başta olmak üzere, birçok filmde başarılı
oyunlar sergileyen Arcan, özellikle Bican Efendi tiplemesiyle ünlendi.
Uzun yıllar Muhsin Ertuğrul ile birlikte Türk tiyatrosu ve
sinemasının gelişmesine emek veren Arcan’ın
yetmişin üzerinde çeviri ve uyarlaması, yüzü aşkın
radyo skeci vardır... Almanya’dan döndükten sonra girdiği İstanbul
Belediyesi Şehir Tiyatroları’nda ölümüne kadar yönetmen
ve oyuncu olarak çalışmıştı. Oyunların pek çoğu kitap olarak yayınmadıysa da
sahnelenmiştir.
ESERLERİ:
ARAŞTIRMA-İNCELEME: Tiyatroda Makyaj (1941),
Tiyatroda Diksiyon (1947).
OYUN: Kimsesizler (1941), Yalancılar (1941),
Yedigün (1941), Hava Parası (1949), Bir Rüya (çocuk Oyunu,
1953).
ŞİİR: Benim Romanım: Şiir Miir (1962).
ANI: Yaş 70 (1965).
ÇEVİRİ: Gülünç Kibarlar (Moliere’den, 1943),
İnsan Sesi (J. Cocteau’dan, 1950).
HAKKINDA:
İbrahim Alaeddin Gövsa / Türk Meşhurları Ansiklopedisi (1946), Osman Nebioğlu /
Türkiye’de Kim Kimdir? (1962), TDE Ansiklopedisi (c. 1, 1976), Muhsin Ertuğrul
/ Benden Sonra Tufan Olmasın (1989), Baha Dürder / Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi
(1967), TBE Ansiklopedisi (c. 1, 2001), İhsan
Işık / Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006).