Memduh Şevket Esendal

Roman Yazarı, Öykü Yazarı, Yazar

Doğum
29 Mart, 1883
Ölüm
16 Mayıs, 1952
Burç
Diğer İsimler
M.Ş., M.Ş.E., Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk, İstemenoğlu

Hikâye ve roman yazarı (D. 29 Mart 1883, Çorlu / Tekirdağ - Ö. 16 Mayıs 1952, Ankara). Babası, Rumeli göçmenlerinden, Kara Kâhyalar diye anılan aileden Mehmed Şevki Beydir. M.Ş., M.Ş.E., Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk, İstemenoğlu gibi çeşitli imzalar kullandı. Gençlik yıllarını Çorlu’da ve birbiri ardına gelen savaş ve göç şartları içinde geçiren Esendal düzenli bir eğitim göremedi. Bir süre Edirne İdadisine (Lisesine) devam etti. Dışarıdan sınavlarına girerek Mülkiye Mektebinin ikinci sınıfina kadar okudu.

1906’da İttihad-Terakki Partisinin faal üyeleri arasında yer aldı. 1908’de parti müfettişliği yaptı. Böylece Anadolu ve Rumeli’nin pek çok yerini görme ve buralarda yaşayan insanları sürdürdükleri hayat içinde tanıma imkânı buldu. Meslek odalarının kurulup teşkilâtlanmasında Kara Kemâl Bey ve Nail Bey ile birlikte faaliyet gösterdi. Millî Mücadele’ye katıldı ve Mustafa Kemâl’in daveti üzerine Ankara’ya gitti. TBMM kurulduktan sonra ilk dış temsilcisi olarak Bakû ve Tahran’da (1925-1930), daha sonra da Kâbil (11 Haziran 1933-31 Ekim 1941) Büyükelçilikleri görevlerinde bulundu. Bir yıl Kabataş ve Galatasaray liselerinde tarih-coğrafya öğretmenliğinin ardından Halk ve Meslek (1925-26) gazetelerini çıkardı. Yeniden Dışişlerinde görev alarak dört yıl İran’da orta elçilik yaptı (1926-30). Bundan sonra milletvekilliği ve diplomasi görevleri birbirini izledi. Elazığ milletvekilliği (1930-32), Afganistan ve SSCB elçilikleri (1932-39), Bilecik milletvekilliği (1939-50) yaptı. 1941-45 arası CHP genel sekreterliğini üstlendi. Çok partili sisteme karşı olan Esendal, Serbest Fırka olayından sonra Atatürk’e danışmanlık yaptı, gezilerine katıldı. Çok partili sisteme girilince politikayı bıraktı.

Edebiyata İrtika, Musavver Fen ve Edep adlı yayın organlarında başladı. Hikâyeleri ilk olarak Çığır gazetesinde yayımlandı (1911). Meslek gazetesinde 1925 yılında otuz beş hikâyesi çıktı. Aynı gazetede yarım kalan Miras romanı tefrika edildi. 1948-49 yıllarında Ulus gazetesinde yirmi dokuz hikâyesi yayımlandı. Hikâyeleri Resimli Gazete, Halk, Halka Doğru, Ülkü, Sanat ve Edebiyat gazetesi, Seçilmiş Hikâyeler, Türk Dili, Hisar, Dost adlı dergilerde yayımlandı. 200 civarındaki hikâyesi ve üç romanıyla Türk Edebiyatı’nın gelişmesine hizmet etti. Sürekli müstear ad kullandığı için geç tanındı.

Küçük insanların günlük hayatlarını gösterişsiz, yalın bir anlatımla yansıttığı hikâye ve romanlarıyla kendini kabul ettirdi. 1942’de CHP Roman Armağanında derece alan, 1989’da televizyon dizisi yapılıp gösterilen Ayaşlı ve Kiracıları (1936), en ünlü eseridir. Sağlığında çıkan kitaplarına girmemiş bazı hikâyeleri Muzaffer Uyguner tarafından derlenerek yayımlandı (1983-88).

Eserleri yapı, tema, şahıs kadrosu, dil ve üslûp bakımlarından kendisinden önceki ve çağdaşı hikâyecilerden farklılaşır. Hikâyeleri yapı bakımından Çehov’u anımsatır. Geniş açıklamalara, uzun tasvir ve tahlillere, iç çatışmalara ve bilinç akışlarına rastlanmaz. Bu hikâye tarzında diyaloğa geniş yer verdi. Evlilik, aile içi ilişkiler, âmir-memur, memur-halk ilişkileri, batıl inançların gülünçlüğü, yarı aydın olan kişilerin sosyal meselelere bakışındaki çarpıklıklar gibi konuları işledi. Kişileri, küçük memurlar, ev kadınları, esnaf ve zenaatkârlar, işsizler, emekliler, köylülerdir.

Ayaşlı ve Kiracıları, Esendal’ın kendi deyişiyle “Bir devri ve o devrin insanlarını anlatır.” 1930’lu yılların Ankara’sıdır ana konu. Bir apartman katının dokuz odasında yaşayan farklı çevre, kültür ve mesleklerden gelme insanların yaşamı etrafında, aile mahremiyeti, karı-koca sadakâtı, iş ahlâkı, namus telâkkisi, kadının sosyal ve aile hayatındaki yeri ve fonksiyonlarındaki değişme ve çözülmeyi bir mekân kurgusu ile işledi. Vassaf Bey, onun ancak 1983’te yarım olarak basılabilen romanıdır. Bu kitapta Esendal, evlilik teması üzerinde yoğunlaştı. Yine 1930’lu yılların Ankara’sında sürdürülen sosyal hayatı aile teması ile işledi. Esendal’ın ilk romanı olan Miras ise, Meslek gazetesinde 38. bölümüne kadar tefrika edildi. Roman, büyük ailenin miras çekişmeleri nedeniyle dağılışı ve sonrasındaki gelişmeler üzerinde durdu ancak bitmedi, romanda yer yer, İttihat ve Terakki hareketi üzerinde de durdu.

Memduh Şevket Esendal kime nereye bakarsa baksın, kimden yana olursa olsun, hiç şüphesiz yerli kalmış ve bu toprağın insanını yazmıştır. Serinkanlı anlatım, olaylara ve insanlara iyimser bakış, hümanist yaklaşım, hayatı olduğu gibi aktaran nakilci tavır, onun öykü dünyasının temel noktaları olmuştur. Esendal bu toplamıyla da kendine özgü bir öykü evreni kurmayı başarmış, Türk öykücülüğüne yepyeni bir tat ve birikim kazandırmıştır.” (Necip Tosun).

 “Esendal’ın hikâyeleri ilk bakışta okuyucuya kolay yazılmış intibaını verir. Bu, onun sokağın tabiî dilini çok iyi yakalamış olmasından kaynaklanmaktadır. Bilgiçlik taslamadan, kalemini zorlamadan yazar. Bütün bu başarıları ile, ‘marifetsizliğimden... Edebiyatı bilmediğimden... Bilsem, öyle düpedüz yazar mıyım hiç?’ diyerek lâtife eder.” (Şerif Aktaş)

“Anlattığı gerçekler hangi soydan olursa olsun, (...) dava adamlarında görülen, dava adamlarına hâs hırçın tenkit ifadesinden uzak kalmış, halkın hayatında görülen sosyal meseleleri ele alırken daima sakin ve olgun bir tonu muhafaza etmiştir. (…) Esendal, bir toplum düzeninin, bu milletin yüzyıllar boyunca yaşayışının sürüp getirdiği güzel ve iyi törelerin, millî değerlerin ayıklanmış bütünü ile batılı tekniğin birle meydana gelecek yeni bir düzenin savunucusu ve habercisi idi. insanların kötülüklerinden bahsederken, bu mutlu gelişmeyi göz önünde tutarak, bunların hepsinin iyiye varacağını duyurarak babaca bir hoşgörürlükle anlatmaktadır. Bu toprak üstündeki insanların yaşayışlarında, duyuşlarında, dillerinde, sanatlarında bir soy yücelik olduğuna inanıyor. Bu bakımdan, o, ayrılıkları, anlaşmazlıkları, kinleri ortadan kaldıracak, yurdumuzun bütün insanlarına yayılacak bir sevgiyi sanatının temeline koymuştur.” (Tahir Alangu)

 “Her türlü lüks ve servet içinde yüzmesi mümkün olan Esendal, basit bir evde oturur, Türk esnafının zevkle yaptığı güzel eşyalar kullanırdı. Maraş işi ‘Gül-şeftali yemeni’yi evinde terlik gibi giyinirdi. Törelerini ve sosyal kuruluş sebeplerini iyi bildiği esnafımızı çok seviyordu. Yaşayışlarına imrendiği için onlar gibi misafir ağırlıyor ve onlar gibi oturup kalkıyordu. Ahilik teşkilatı ve felsefesi hakkında geniş incelemeleri olan Esendal, demokrasi anlayışını da bu millî esnaf teşkilâtının üzerine oturtmuştu.

“Ayrıca ressam ve musikişinas olan Esendal’ın Türk musikisine hayranlığı vardı. Gerçekte Türk olan her şeyi seviyor, olgun bir Türk hayatı yaşıyordu.” (Ahmet Kabaklı)

ESERLERİ:

HİKÂYE: Hikâyeler-1 (1946, Otlakçı adıyla, 1958; Temiz Sevgiler adıyla), Hikâyeler-2 (1946, Mendil Altında adıyla, 1958; Ev Ona Yakıştı adıyla, 1971), Sahan Külbastısı (1983), Veysel Çavuş (1984), Bir Kucak Çiçek (1984), İhtiyar Çilingir (1984), Hava Parası (1984), Bizim Nesibe (1984), Kelepir (1986), Gödeli Mehmet (1986), Güllüce Bağları Yolunda (1992), Gönül Kaçanı Kovalar (1993), Mutlu Bir Son (2005).

ANI: Tahran Günlüğü (1998, Tahran Anıları ve Düşsel Yazılar adıyla, 1999).).

ROMAN: Miras (tefrika, 1925; bas. 1986), Ayaşlı ve Kiracıları (1934), Vassaf Bey (1983, yarım kalmış bir eserdir).

MEKTUP: Kızıma Mektuplar (yay. haz. Muzaffer Uyguner, 2001), Oğullarıma Mektuplar (2003).

Kitaplarının yeni baskıları Dost ve Bilgi yayınevlerince yapıldı. Muzaffer Uyguner tarafından yayıma hazırlanarak Bilgi Yayınevince yayımlananlar: Bütün Eserleri: 1. Ayaşlı ile Kiracıları (roman, 1998), Vassaf Bey (roman, 1999), Otlakçı (öyküler,1995), Mendil Altında (öyküler, 1998), Sahan Külbastısı (öyküler, 1999), Veysel Çavuş (öyküler, 1996), Bir Kucak Çiçek (öyküler, 1999), İhtiyar Çilingir (öyküler, 1997), Hava Parası (1997), Bizim Nesibe (öyküler, 1998), Kelepir (öyküler, 1999), Gödeli Mehmet (öyküler,1986), Miras (roman, 1988), Güllüce Bağları Yolunda (öyküler, 1992), Gönül Kaçanı Kovalar (öyküler, 1993), Tahran Anıları ve Düşsel Yazılar (anı-mektup, 1999).

HAKKINDA: Salim Şengil / Esendal’ın Hayatı (Seçilmiş Hikâyeler, cilt: 6, sayı: 5, 1952), M. Ş. Esendal’la Bir Konuşma (Varlık, Haziran 1952), Seçilmiş Hikâyeler - M. Ş. Esendal Özel Sayısı (sayı: 5, Haziran 1952), Cahit Külebi / Memduh Şevket Esendal (Türk Dili, sayı: 10, Temmuz 1952), Hikmet Dizdaroğlu / Ölümünün 1. Yıldönümünde Memduh Şevket Esendal (Türk Dili, sayı: 164, Mayıs 1965), Vedat Günyol / Dile Gelseler (1966), Necip Tosun / İnsanlık Hâllerine İyimser ve Serinkanlı Bakış: Memduh Şevket Esendal (Heceöykü, Haziran-Temmuz 2004), Şerif Aktaş / Büyük Türk Klasikleri (c. 11, sayfa: 101-103, 2004). 

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör