Füruzan

Hikâye ve roman yazarı. 29 Ekim 1932, İstanbul doğumlu. Asıl adı Feruze Selçuk (Çerçi)’tur. Karikatürist Turhan Selçuk'la evlendikten (1958) sonra bir süre Füruzan Selçuk imzasını, ayrıca Füruzan Yerdelen imzasını da (1956-58) kullandı. Esnaf olan babasını küçük yaşta kaybetti. İstanbul’un değişik semt okullarında okuduktan sonra Yalova Demir Köyü İlkokulunu bitirdi (1946). Orta öğrenimini, yaşam koşullarının olumsuzluğu nedeniyle yarıda bırakarak kısa bir süre Küçük Sahne’de tiyatro oyunculuğu yaptı. Daha sonra kendini tümüyle edebiyat çalışmalarına verdi. 1975-76 arasında davetli olarak Almanya’ya gitti. Eşinden boşandı ve yaşamını İstanbul’da sürdürdü.

Füruzan yazın yaşamına öyküyle başlamıştı. İlk yapıtlarında kötü yola düşmüş kadın ve kızların, çöken burjuva ailelerinin, yoksulluk ve yalnızlıkla boğuşan kadın ve çocukların, yeni ortamlarda bunalan ve yurt özlemi çeken göçmenlerin dramlarına sevecenlikle yaklaştı. Kişileri derinlemesine inceledi ve anlatımını ayrıntılarla besledi. İlk öyküsü “Olumsuz Hikâye” (Füruzan Yerdelen imzasıyla), 1956’da Seçilmiş Hikâyeler dergisinde yayımlandı. Daha sonra öykülerini, Türk Dili, Pazar Postası (1956-58); ustalık dönemi ürünlerini Dost, Papirüs, Yeni Dergi (1964-72) gibi dergilerinde  yayımladı. 1968’den itibaren Papirüs’te çıkan öyküleriyle öykücü kişiliğini belirginleştirdi. Toplumsal olayları birbirinden soyutlamadan yazdığı öykülerinde, duru ve açık dilli, geleneksel anlatım biçimlerini de kullanarak yeni çağrışımlar yaratabilen başarılı üslubu ile dikkat çekti. İlk kitabı Parasız Yatılı (1971) Memet Fuat’ın ifadesiyle “edebiyatımızda bir olay” oldu. Onu Kuşatma, Benim Sinemalarım ve 47’liler izledi. Fethi Naci bu üç kitap için, Füruzan’ın geniş okur yığınlarına hikâyeyi yeniden sevdirdiğini yazdı. Yoksulluk ve yalnızlıkla mücadele eden kadın ve çocukların yaşamını duyarlıklı biçimde anlattı. 47’liler romanında 1968 sonrası gençlik olaylarını ve 1971’deki askeri müdahale dönemi anlattı. Tüm yazdıklarında, gurbet duygusu çok yer tuttu. Genellikle öykülerindeki dünyayı küçük kızların bakış açısıyla verdi. Ayrıca ana-kız motifini ve ölü içi boş evlilikleri de sık işledi. Sevda Dolu Bir Yaz’daki öykülerinde geçmiş zaman İstanbul’unun profilini çizdi. Bütün yazdıklarında titiz bir ayrıntı ustalığı ve diyalogları belirli bir ruhsal durumu belirtmek için kullanışındaki ustalık dikkati çeker. Yazdıklarında yer yer sinema etkisi vardır.

İlk hikâye kitabı Parasız Yatılı ile 1972 Sait Faik Hikâye Armağanını, ilk romanı 47'liler ile de 1975 Türk Dil Kurumu Roman Ödülünü kazandı. 1988-89 arasında senaryolaştırdığı ve 1990’da Gülsüm Karamustafa ile birlikte yönetmenliğini yaptığı Benim Sinemalarım 1990’da Cannes Film Festivalinin “Eleştirmenlerin 7 Günü” ve “Altın Kamera” bölümlerinden çağrıldı, orada 158 film arasından seçilen sekiz filmden biri olarak gösterime girdi. 1991 İran Fecr Film Festivalinde uluslararası jüriden “En İyi İlk Film” ödülünü, 1991 Tokyo Film Festivalinde ise “En İyi On Asya Filmi” arasına seçildi. Parasız Yatılı adlı eseri sinemaya uyarlandı. Ankara Devlet Tiyatrosunun önerisiyle Kış Gelmeden öyküsünü 1997’de oyunlaştırdı. Ah Güzel İstanbul Ömer Kavur tarafından filme alındı (1981). Redife’ye Güzelleme öyküsünü yeniden oyun olarak yazdı. Eserleri birçok yabancı dile çevrildi.

Fethi Naci’ye göre, Füruzan’ın öyküsü, Edirne’nin Köprüleri’yle başlar. Daha önce yazdığı hikâyeler sanki bir hazırlıktır Edirne’nin Köprüleri’ne. Onların bazılarında da gözlem zenginliği, ayrıntı ustalığı, inandırıcılık, insan sıcaklığı vardır ancak bu hikâyeler organik bir bütün olmaktan henüz uzaktırlar. Edirne’nin Köprüleri’nde ise Füruzan ayrıntıları, şaşırtıcı bir kurgu ustalığıyla bütünleştirmesiyle belgesel filmden konulu filme geçen bir rejisör gibidir. O, betimlemeleri ve konuşmaları ruhsal çözümlemeler için bir araç olarak kullanır.

“47’liler, yazıldığı günlere yakın Türkiye’nin toplumsal otopsisini yapıyor. Bir yandan bir ailenin tarihçesini sergiliyor, bir yandan da 1968’de üniversite reformu dilekleriyle başlayıp siyasal isteklere dönüşen öğrenci eylemlerini yorumluyor.” (Behçet Necatigil)

“Füruzan halkımızın bir özlemini çok iyi tespit etmiş: Çocuğunu okutmak. Çünkü okuyan çocuk, gelecek korkusu içinde bunalmış fukara aileler için tek toplumsal güvenlik umududur. (…) Füruzan’ın insanları, belirli koşulların sonucu olarak, genellikle bireysel çıkış yolları arayan insanlardır. (...) Bireysel kurtuluş yolları arayış, belirli koşullarla, bu koşulların biçim verdiği bilinç düzeyi ile somut bir biçimde açıklanır. Füruzan, tanıdığı, bildiği kişileri, bu kişileri çevreleyen, oluşturan koşullarla birlikte verir; hiçbir zaman belli bir insan gerçekliğine, ancak belirli birtakım koşulların ve çalışmaların oluşturabileceği bir bilinç eklemez, böyle bir bilincin yakaya iliştirilen bir rozet olmadığını bilir. (…) Füruzan’ın insanlarında sürekli bir sevgi özlemi vardır.

“Füruzan sık sık geçmişten söz açar. Anlattığı kişiler, özellikle göçmenler, içinde yaşadıkları koşulların katı gerçekleri karşısında teselliyi geçmişe sığınmakta bulurlar.  Ama kişilerin aksine, Füruzan için geçmişe eğilmek, gerçeklerden kaçmak için değil, gerçeklere nüfuz etmek, gerçekleri kavramak, gerçeklerin bilincine varmak içindir. Bunun içindir ki kimi hikâyecilerimizde gördüğümüz, o geçmişten söz ederkenki sulu gözlü tutum Füruzan’da yoktur. Füruzan, geçmişe boyun eğmez; geçmişi –Fischer’in bir sözcüğünü kullanarak söyleyeyim- ‘evcilleştirir’.” (Fethi Naci)

“Romanın, travmatik bir tarihsel dönemin, 12 Mart’ın ardından yazılmış olmasının getirdiği ajitatif yönlerini bir yana bırakırsak, kadın sorunlarına bugün için bile radikal sayılabilecek bir açıdan yaklaşmasıyla, ve orta sınıf insanlarının özlemlerini, kıstırılmışlıklarını anlatışıyla, hala güncel sayılabilecek bir yapıt ‘47’liler.” (A. Ömer Türkeş)

ESERLERİ:

HİKÂYE:  Parasız Yatılı (1971), Kuşatma (1972), Benim Sinemalarım (1973), Gecenin Öteki Yüzü (1982), Gül Mevsimidir (Kuşatma adlı kitabındaki bir uzun hikâyesinin ayrı basımı, 1985), Yedi Öykü (1992), Sevda Dolu Bir Yaz (1999).

ROMAN: 47'liler (1974), Berlin'in Nar Çiçeği (1988).

ŞİİR: Lodoslar Kenti (1991).

RÖPORTAJ: Balkan Yolcusu (1974), Yeni Konuklar (Almanya izlenimleri ve Türk işçileriyle röportajları, 1977).

GEZİ: Ev Sahipleri (gezi notları, anılar, 1981), İşte Bizim Rumeli / Bosna Hersek, Makedonya, Bulgaristan, Yunanistan (1994, daha sonra Balkan Yolcusu adıyla yayımlandı, 1996).

OYUN: Redife'ye Güzelleme (1981).

ANTOLOJİ: Dokuz Çağdaş Türk Öykücüsü (Volk und Welt Verlag, 1982), Bir Güldeste (hikâye antolojisi, Almanya, 1984).

ÇOCUK KİTABI: Türkiyeli Çocuklar (Die Kinder der Türkei, 1979).