Siyaset bilimci, diplomat, yönetici, vali, siyaset adamı, dışişleri bakanlarından (D. 1862, Sivas’ın Yıldızeli ilçesine bağlı Katmantaş köyü – Ö. 1932/33, İstanbul). 1877-78 Kafkas göçünü organize edenlerden Rus ordusu generali Musa Kunduk’un oğludur. Heyet-i Temsiliye üyesi, Türkiye’nin ilk dışişleri bakanı, Çarlık ordusunda generalliğe kadar yükseldikten sonra Kafkasya’daki Şeyh Şamil ayaklanmasına katılan, sonra Osmanlı devleti hizmetine giren Sambaylı Musa Kunduh Paşa’nın oğludur. Galatasaray lisesi ve Paris Siyasi Bilimler Okulu’nu bitirdi. Çeşitli ülkelerde diplomat, konsolos olarak çalıştıktan sonra, Trablusgarp mektupçusu olarak İçişleri Bakanlığı hizmetine girdi. Amasya mutasarrıflığı, Van, Trabzon, Bursa, Beyrut, Halep valiliklerinde bulundu. Mondros Mütarekesi’nin ardından, Erzurum Kongresi’nin toplandığı günlerde Amasya’ya gelerek, Mustafa Kemal Paşa’ya ülkenin dağılmaması için Amerikan mandasının kabul edilmesi yolundaki görüşlerini bir telgrafla bildirdi. Bu görüşüne rağmen Mustafa Kemal’ce, yokluğunda Erzurum Kongresi’nde Heyeti temsiliye üyeliğine seçildi (5 ağustos 1919). Sivas Kongresi’ne katıldı. Amerikan mandasından yana görüşleri savundu. Bu kongrede genişletilen temsil heyetinde yerini korudu. İstanbul hükümeti temsilcisi bahriye nazırı Salih Paşa ile Heyeti temsiliye arasındaki Amasya buluşmasına (20 Ekim 1919), Sivas’ta yapılan komutanlar toplantısına katıldı (16 Kasım 1919).
Bekir Sami Bey, son Osmanlı meclisine Amasya mebusu seçilmişti. Bu meclisin İngilizlerce basılması ve padişah tarafından dağıtılması üzerine Ankara’ya döndü. İlk TBMM’ye Amasya milletvekili olarak katıldı. Mustafa Kemal Paşa başkanlığındaki Muvakkat icra encümeni üyeliğine (geçici ilk hükümet üyeliğine, 25 Nisan 1920), 1. ve 2. icra vekilleri heyetlerinde de hariciye vekilliğine seçildi.
Bekir Sami Bey;
6.6.1920’de İstanbul Divan-ı Harbi
(sıkıyönetim) tarafından; İsmet (İnönü), Celalettin Arif, Dr. Rıza (Nur), Yusuf
Kemal (Tengirşenk), Hamdullah Suphi (Tanrıöver), Rıfat (Börekçi) ve Fahrettin
(Altay) ile birlikte idama mahkûm edildi.
İstanbul sıkıyönetim harp divanınca ölüme mahkûm edildi. TBMM hükümetini temsilen Sovyetler Birliği’ne gitti. Ardından Ortadoğu işlerini görüşen konferansa ünlü Londra Konferansı’na katıldı (12 Şubat-12 Mart 1921) ve Ankara’ya danışmadan Londra, Paris ve Roma’da bazı anlaşmalar imzaladı. TBMM’nin bunları ulusal çıkarlara uygun bulmaması üzerine dışişleri bakanlığından ayrılmak zorunda kaldı. TBMM’nin ikinci döneminde Tokat milletvekili seçildi (1923). Terakkiperver cumhuriyet fırkası kurucuları arasında yer aldı (1924). İzmir’de Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya yapılmak istenen suikast dolayısıyla sanık olarak İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı ve aklandı (1925). Bu olaydan sonra politik yaşamdan çekildi (1927).
KAYNAK: İbrahim
Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Bekir Sami Kunduk (Cumhuriyet Ansiklopedisi 3,1974), Milliyet
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi / - Cilt 3, 1986).
