Kâzım Orbay

Orgeneral, Genelkurmay Başkanı, Asker, Devlet Adamı

Doğum
11 Mart, 1886
Ölüm
03 Haziran, 1964
Eğitim
Harp Akademisi
Burç
Diğer İsimler
Mehmet Kâzım Orbay

Asker, Orgeneral, 3. Genel Kurmay Başkanı, devlet adamı, genelkurmay başkanı (D. 11 Mart1886, İzmir – Ö. 3 Haziran 1964, Ankara). Tam adı Mehmet Kâzım Orbay olup, 1934 yılında Soyadı Yasası çıktığında “Orbay” soyadı kendisine Mustafa Kemal Atatürk tarafından verildi.

1904 yılında Mühendishane-i Berri-i Hümayun’u topçu teğmen, 1907’de Harb Akademisi’ni kurmay subay olarak bitirerek orduya katıldı. 1922 yılına kadar çeşitli birlik ve karargâh görevlerinde bulundu. Bu arada 1908’de Almanya’da kurs gördü. Ardından Harekât Ordusu’nda 3. Bölük Komutanlığına atandı ve Balkan Savaşları’na katıldı. 1914 yılında Harbiye Nezareti (Milli Savunma Bakanlığı) başyaverliğine getirildi. Böylece, ileride kız kardeşi Mediha Hanım’la evlenerek eniştesi olacağı Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın Birinci Dünya Savaşı (1914-18) sırasında en yakınındaki görevli oldu.

Kâzım Bey, bir aralık Harbiye Nezareti Müsteşar Yardımcılığı görevinde, Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi Kurmay Başkanlığı ( 1920), Milli Savunma Ordusu Dairesi Başkanlığı ( 1921 ) görevlerinde bulundu. 1922 yılında mirliva (tümgeneral) rütbesine yükseltilerek 3. Kafkas Tümeni Komutanlığına getirildi. Kurtuluş Savaşı ve onun son aşaması olan Başkomutanlık Savaşı’nda önemli başarılar elde etti. 1925’te Dersim isyanını bastırmak için düzenlenen harekâta katıldı ve 1926 yılında korgeneralliğe yükseltilerek Genelkurmay İkinci Başkanlığına getirildi.

General Kâzım Bey, 4. Kolordu Komutanlığı görevlerinde bulundu, 1928-29 yıllarında Afgan Krallığı Askeri Heyet Reisliği (Genelkurmay Başkanlığı) yaptı. Yurda döndükten sonra ordunun üst kademelerinde görevler aldı. 30 Temmuz 1930 tarihinde Jandarma Genel Komutanlığı’na, 24 Ağustos 1935 tarihinde 3. Ordu Müfettişliğine atandı. 1935 yılında orgeneralliğe yükseltildi ve 15 Şubat 1943’te Yüksek Askerî Şura Üyeliği ile tekrar Genelkurmay 2. Başkanlığı görevlerinde bulundu. Fevzi Çakmak’ın ayrılmasından sonra Genelkurmay Başkanlığı görevine atandı. 12 Ocak 1944 - 23 Temmuz 1946 tarihleri arasında Genelkurmay Başkanlığı görevinde bulundu

Genelkurmay Başkanlığı döneminde, tarihe “Ankara Cinayeti” olarak geçen öldürme olayında (16 Ekim 1945) oğlu Haşmet Orbay’ın azmettirici olarak yargılanması ve bir yıl hapse mahkûm edilmesi üzerine 1946’da Orbay görevini bırakmak zorunda kaldı. Cinayet aradan geçen uzun yıllara rağmen aydınlatılmadı.

Kâzım Orbay, Genel Kurmay Başkanlığı görevini bıraktıktan sonra da askeri görevlerini sürdürdü, Yüksek Askeri Şura üyeliği görevine getirildi. 6 Temmuz 1950 tarihinde bu görevden emekliye ayrıldı.  27 Mayıs 1960 İhtilâli döneminde, 9 Ocak 1961 - 26 Ekim 1961 tarihleri arasında Devlet Başkanı Temsilcisi olarak Kurucu Meclis üyeliğinde bulundu ve bu meclisin başkanlığına seçildi.  Kuru Meclis’in görevi sona erince de Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından, 23 Kasım 1961’de Cumhurbaşkanlığı kontenjanından senatörlüğe seçilerek parlamentoya girdi.  

Orbay, Aralık 1963’te geçirdiği bir mide ameliyatı sonrası 3 Haziran 1964 tarihinde öldü ve Ankara’da Devlet Mezarlığı’nda toprağa verildi. Fransızca, Almanca, İtalyanca bilen Orbay, evli iki çocuk babasıydı. Öldükten sonra adı kimi kışla, semt ve kuruluşlara verilmiştir.

Kâzım Orbay, askerlik yaşamı boyunca Harekât Ordusu ile 31 Mart İsyanı’nın (1909) bastırılmasına, Karadağ Sınır Olaylarına, Balkan Savaşı (1912-13), I. Dünya Savaşı (1914-18), Kurtuluş Savaşı (1919-22) ve Dersim Harekâtı (1925) gibi önemli savaş ve harekâtlara katılmıştı. Orbay’a, bu görevlerinde gösterdiği başarılar nedeniyle çeşitli nişanlar verilmişti. Ayrıca İstiklâl Madalyası sahibiydi. Mediha Orbay ile evliliğinden bir çocuğu oldu. Fransızca, Almanca ve İtalyanca bilmekteydi. 3 Haziran 1964 tarihinde Ankara'da vefat etmiş, Devlet Mezarlığı'nda toprağa verilmiştir.

KAYNAKÇA: Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (c. 14, s. 8868, 1968), Yurt Ansiklopedisi (c. 6, 1981), Şerafettin Turan / İsmet İnönü: Yaşamı Dönemi Kişiliği (2000), Celal Bayar / Atatürk'ten Hatıralar (1995), Falih Rıfkı Atay / Çankaya (2004), Mehmet Kazım Orbay (www.tsk.tr, 28.7.2015).

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör