Ergun Sav

Türk tiyatrosunun, var olması, daha doğrusu benliğini bulması için neler gerekli? Bugün, gerçekten, nüfusumuza oranla çok bile sayılacak sahne sayısı, bir o kadar sanatçımız var. Oy­nanış seviyesi, Avrupa sahneleriyle kıyaslandı­ğında, hiç de onlardan aşağı değil. Gerçekten, bütün olarak bazı oyun “prodüksiyonları”mız var ki Türkiye’de ileri bir tiyatro sanatı oldu­ğunu doğrular.

Seyircimiz de övünç duyulacak kadar ileri anlayışlı. Hem rağbet bakımından, hem de değerlendirme bakımından bu kalabalık sahne ve sanatçı sayısını besliyor, takdir ediyor.

O halde neyimiz eksik? Tabii, bu noktada gelecek sorunu hissediyorsunuz: Yazar mese­lesi. Türk oyun. yararlığı nerede; nerede olma­lı? Önce şunu söyliyeyim, ben bazı kolay yar­gılı kimseler gibi “Türkiye’de oyun yazarlığı yok”diyemiyorum. Hattâ, “geri”, de diyemiyo­rum. Çünki, aşağı yukarı kusursuza yakın dolgunlukta eserler veren, bilinçli, ne yaptığını, nereye gittiğini bilen yazarlarımız da var. Fa­kat genel bir yargıya varılmak istendiğinde, “icracı”lar ve seyirciler yazarlarımıza göre da­ha’ ileri noktada. Bunun çeşitli nedenleri var tabi. Önce, daha yazarlık geleneğimizin geç­mişinin çok kısa oluşu. Fakat asıl ikinci ve üzerinde durmak istediğim bir nokta daha var: özenti...

Bu “özenti” terimini yadırgamış olabilirsi­niz. Açalım biraz: Bugün, Türkiye’de belli ka­biliyetleri olduğu, belli seviyeye çıktıkları hal­de, “ustalık” duvarını aşamayan bazı oyun ya­zarlarımız var. Bunların hastalığını teşhise ça­lışalım.

Önce bâzı tiyatro düşünürlerimizin etkisin­de kalmaları. Bu da şu: Eskiden beri şaşmışımdır, hâlâ da şaşarım. Ülkemizde bir grup vardır. Belli görüşlerin avukatlığını belli ağız­larla yaparlar. Kendileri gibi düşünmeyenle? bilgisiz, dar kafalı, kendileri. ise bilgin ve ge­niş görüşlüdürler.

İşte tiyatro yazarlığına da bu grubun ters etkisi oluyor. Son zamanlarda gözle görülür elle tutulur bir hal aldı bu. Örnek olarak, bugün. Türkiye’de bir Brecht sevdası var. Tiyatro ya­zarlarımızın çoğunun ağzından bir “epik tiyat­ro” lâfı düşmez oldu.

İşte yanılılan nokta bu: Tiyatro, tek ek­sen çevresinde dönen bir sanat değildir. İçine birçok sanat dallarını alan, tekniğe dayandığı için karmaşık, yaygın bir türdür. Bunun için de çok, ama pek çok çeşitli türden eserlere im­kân hazırlar. Onun için bir önyargıya, bir «sa­bit fikre» saplanınca kısırlaşır. Bu epik ti­yatro yargısı da yazarlarımızı bocalatıyor. Epik olunca iyi olur sanıyorlar. Epik dışında hiçbir şeyin iyi olmıyacağı inancına saplanmışlardır.

İsterseniz “epik tiyatro”nun kaba bir ta­nımlamasını verelim: Brecht, tiyatronun hal­ka inme imkânını kullanmak, kendi doktrini­ni yığınlara yaymak için bulmuştur bu yönte­mi. Kısaca, aktöre, sürekli olarak yaşama de­ğil «oynamak» gerekli olduğunu söyler .Oyun, bir hikâyenin anlatılışıdır. Arada bir anlatıcı geniş ve fazla seviyeli olmadığı kabul edilen se­yirci topluluğuna açıklamalarda bulunur, onların oyunun akışına kapılmasını önler. Brecht’in görüşü de bilinen bir görüştür: Solcu, top­lumcu, gerçekçi. Böyle olunca bu «epik» teknik bu görüşün bir parçası oluyor.

Kelimelerin, “sansasyon”un çekiciliğine ka­pılan bazı yazarlarımız bu tekniği ileri eserleri vermek için gerekli bir unsur saymıya başlı­yorlar. Böylece sanatın en büyük düşmanı, kı­sırlığın en büyük dostu tek yönlülüğe saplanı­yorlar.

Bunun kolay bir tarafı var elbet: Belli görüşe angaje grubun kolay övgüsünü kazan­mak. Fikir birliğini sağlamış kimselerin deste­ğini kazanmak. Oysa, bu döngüye girince yara­tıcılık gücü eksiliyor, buna hazır olmıyan yetenekleri kuvvetini kaybediyor. Bunun ya farkın­da değiller, ya da istiyerek bu yanlışı yapıyor­lar.

Çok yönlü olabilmek, angaje olmamak, bi­reyci kalabilmek. Bence, sanat eseri yaratma gücünü hızlandıracak şeyler bunlar. «İllâ, var­sa yoksa epik tiyatro, bunun dışında bütün o kullar, bütün üslûplar boş», diye düşününce, kendiliğinden dar bir açıya saplanılıyor.

Oyun yazarlarımızdan bazılarının büyük kabiliyetleri su götürmez bir gerçek. Bunu göl­gelememek gerekli. Bireyciliği feda etmiyelim. Sanat, kişiyi genişletebildiği, ufuklarını açabil diği oranda yararlıdır. Belirli bir görüşün savunmasını belirli kelimelerle ve belirli tek­nikle yapınca sanatçının komuta altına girmiş askerden farkı kalır mı? «Kalmasın istiyoruz zaten» diyenler var, biliyorum. Bir kısım da böy­le düşünsün. Kimsenin beynine hükmedilmez. Ama oyun yazarlarımız unutmamalı: On ya­zar, on görüş, on teknik, on. üslûp olmalı. On ya­zar, bir görüş, bir teknik, bir üslûp değil.

                                                                                    (Hisar, Şubat 1964)