Siyaset ve devlet adamı
(D. 31 Ocak 1884, Novhanı köyü / Bakü / Azerbaycan - Ö. 6 Mart 1955, Ankara).
Rus-Müslüman okulunda, sonra Bakü Teknik Okulunda eğitim aldı. Yüzyılın
başlarında sosyal-siyasi ve edebî faaliyete başladı. On yedi yaşında
Azerbaycan’da Rus sömürgesine karşı ilk siyasi örgüt olan Müslüman Gençlik
Teşkilatını kurdu. O dönemde çıkan Himmet, Tekamül, Füyuzat, İrşat, Terakki
vb. gazetelerde Azerbaycan halkının, genellikle Türk dünyasının içinde
bulunduğu durum ile ilgili yazılar yazdı. Tebriz’de Azerbaycan’ın millî
kahramanı Settarhan’la görüştü, gazete ve kitaplar yayımladı. Çar hükümetinin
baskısı ile İran’dan Türkiye’ye göç ettiği dönemde siyasi ve edebî faaliyetini
İstanbul’da devam ettirdi. 1913’te Romanovlar sülalesinin 300. yıldönümü
dolayısıyla çıkarılan genel aftan yararlanarak vatanına dönerek Müsavat
Partisinin liderliğini üstlendi. Ekim 1917 yılında Müsavat Partisinin başkanı
seçildi. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kurulurken Millî Şura’nın başkanı
oldu ve XI. Kızıl Ordu Azerbaycan’a girene kadar var gücü ile çalıştı.
1920 yılının Nisan
ayaklanmasından sonra, Lahıç’ta hapsedildiyse de Stalin tarafından serbest
bırakıldı. Bayıl hapishanesinden Moskova’ya gönderildi. Müsavatçılar onu bir
tekne ile Finlandiya’ya kaçırabildiler. Sürgün yıllarını Avrupa ülkelerinde ve
Türkiye’de yaşadı. Yayımladığı çeşitli gazete ve dergilerde, çıkardığı
kitaplarda, kurduğu ocaklarda Azerbaycan’ın hürriyete kavuşmasına, bağımsız
devlet olmasına büyük ümitler besledi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinde
şeker hastalığından vefat etti. Son nefesinde “Azerbaycan... Azerbaycan...
Azerbaycan...” diyerek ebediyete kavuşmuş, Ankara Asri Mezarlığında toprağa
verilmiştir.
“Modern Avrupa gazete
formasını ilk defa İran’a getiren M.E. Resulzade olmuştur.” (Sühen dergisi, Tahran,
1955, sayı: 4)
“Resulzade bütün ömrü
boyu, Şark dünyasında bir eşine rastlamadığım mübalağasız diyebileceğim
fevkalade nadir insanlardan biriydi. Mehmet Emin bey terbiyeli, kuvvetli ve
sağlam mantık sahibi, temiz kalpli, doğru sözlü, metanetli, tam manası ile
dürüst, fikir ve yoluna derin bir iman besleyen fedakar, mücahit ve örnek bir
insandı. Böyle insanlara zamanımızda hele hele bizim taraflarda rastlamak
mümkün değildir.” (Seyid Hasan Tağizade)
ESERLERİ:
Karanlıkta Işıklar (1908), Cemaat
İdaresi (1917), Bize Hangi İdare Faydalıdır (1917), Azerbaycan
Teşekkülünde Müsavat (1918), Azerbaycan Cumhuriyeti (1919), Azerbaycan
Cumhuriyeti Keyfiyeti Teşekküli ve Şimdiki Vaziyeti (1922), Asrımızın
Siyavuşu (1922), İstiklâl Mefkuresi ve Gençlik (1922), Rusya’da
Siyasî Vaziyet (1922), Azerbaycan Misak-ı Millisi (1927), Milliyetçilik
ve Bolşevizm (1928), İhtilâlci Sosyalizmin İflâsı ve Demokrasinin Geleceği
(1928), Kafkasya Türkleri (1928), Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı
(1936), Azerbaycan Kültür Gelenekleri (1949), Çağdaş Azerbaycan
Edebiyatı (1950), Çağdaş Azerbaycan Tarihi (1951), Azerbaycan
Şâiri Nizâmî (1951).
KAYNAK: Seyid Hasan Tağizade / Sühen dergisi
(Tahran, 1955, sayı: 4), Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk Dünyası (A.K. Bolaç
– A. Esatoğlu ile, 1998), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye
Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas. 2009).